ဒီအခန်းက Job-Order Costing နဲ့ ဆန့်ကျင်ဘက်ဖြစ်တဲ့ Process Costing စနစ်ရဲ့ သဘောတရား၊ လုပ်ငန်းစဉ်နဲ့ တွက်ချက်ပုံတွေကို ရှင်းပြပါမယ်။ Process Costing စနစ်ကို ထပ်ခါတလဲလဲ တူညီတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေကို အမြောက်အများ ထုတ်လုပ်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေမှာ အသုံးပြုပါတယ်။
Learning Objectives (LOs) for Process Costing:
- 1: လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ် (process costing system) ၏ လုပ်ငန်းပုံစံ။
- 2: အဆင့်ဆင့် တွက်ချက်ခြင်း နည်းလမ်းငါးခုကို အသုံးပြု၍ ဌာနတစ်ခု၏ ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (cost of production report) ကို ပြင်ဆင်ခြင်း။
- 3: ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (equivalent units of production) ကို တွက်ချက်ခြင်း။
- 4: လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များ မည်သို့ စီးဆင်းသည်ကို ရှင်းပြခြင်း။
- 5: ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ၏ သုံးသပ်ချက်များ (analysis of a cost of production report) ကို နားလည်ခြင်း။
1: လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ် (process costing system) ၏ လုပ်ငန်းပုံစံ။
ဒီ LO-1 က Process Costing စနစ်ရဲ့ အခြေခံ သဘောတရားနဲ့ Job-Order Costing နဲ့ ဘယ်လို ကွဲပြားလဲဆိုတာကို ရှင်းပြပါမယ်။ ဒါဟာ အခန်းရဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်ဖြစ်ပြီး၊ ဒီစနစ်ကို ဘယ်လို လုပ်ငန်းတွေမှာ အသုံးပြုလဲဆိုတာကို သိရှိနိုင်မှာ ဖြစ်ပါတယ်။
လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ် (Process Costing System) ရဲ့ အခြေခံ သဘောတရားများ:
- တူညီသော ကုန်ပစ္စည်းများ (Homogeneous Products): Process Costing စနစ်ကို ထုတ်ကုန်တွေအားလုံးက တစ်ခုနဲ့တစ်ခု အတိအကျ တူညီတဲ့ လုပ်ငန်းတွေ (ဥပမာ- Coca-Cola ပုလင်းများ၊ စက္ကူလိပ်များ) မှာ အသုံးပြုပါတယ်။
- အမြောက်အများ ထုတ်လုပ်ခြင်း (Mass Production): ကုန်ပစ္စည်းတွေကို အလုံးအရင်းနဲ့ အမြဲတမ်း ဆက်တိုက် ထုတ်လုပ်နေတဲ့ လုပ်ငန်းမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
- ကုန်ကျစရိတ် စုဆောင်းပုံ (Cost Accumulation): Job-Order Costing မှာလို Job တစ်ခုချင်းစီအတွက် ကုန်ကျစရိတ်ကို မစုဆောင်းတော့ဘဲ၊ ထုတ်လုပ်မှု ဌာန (production department) တစ်ခုစီ သို့မဟုတ် လုပ်ငန်းစဉ် (process) တစ်ခုစီအတွက် ကုန်ကျစရိတ်တွေကို စုဆောင်းပါတယ်။
- တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ် တွက်ချက်ပုံ (Unit Cost Calculation): ဌာနတစ်ခုရဲ့ စုစုပေါင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို ထုတ်လုပ်ခဲ့တဲ့ ယူနစ်အရေအတွက်နဲ့ စားပြီး တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ချက်ပါတယ်။ ဒီနည်းလမ်းက ပိုမိုရိုးရှင်းပြီး အလွယ်တကူ တွက်ချက်နိုင်ပါတယ်။
Job-Order Costing နှင့် Process Costing တို့အကြား အဓိက ကွာခြားချက်များ:
| အင်္ဂါရပ် | Job-Order Costing | Process Costing |
| ထုတ်ကုန် အမျိုးအစား | မတူညီသော၊ မှာယူထုတ်လုပ်သော (Unique, Custom) | တူညီသော၊ အမြောက်အများ ထုတ်လုပ်သော (Homogeneous, Mass) |
| ကုန်ကျစရိတ် စုဆောင်းပုံ | Job တစ်ခုချင်းစီအတွက် Job Cost Sheet ဖြင့် | ဌာနတစ်ခုစီအတွက် Production Report ဖြင့် |
| Work in Process (WIP) Account | WIP account တစ်ခုတည်းကို အသုံးပြုပြီး Job အားလုံးအတွက် စုဆောင်းသည်။ | ထုတ်လုပ်မှုဌာန တစ်ခုစီအတွက် WIP account တစ်ခုစီ (ဥပမာ- WIP – Department A, WIP – Department B) ကို အသုံးပြုသည်။ |
| ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းပုံ | ကုန်ကျစရိတ်များကို Job တစ်ခုချင်းစီကို တိုက်ရိုက်သတ်မှတ်ပေးသည်။ | ကုန်ကျစရိတ်များကို ဌာနတစ်ခုစီသို့ သတ်မှတ်ပေးသည်။ |
Export to Sheets
Process Costing စနစ်၏ ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းပုံ (Cost Flows):
Process Costing မှာ ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်က အဆင့်ဆင့်အတိုင်း (sequential process) ဖြစ်ပေါ်လေ့ရှိပါတယ်။ ဥပမာ-
- ဌာန (A) → ဌာန (B) → အချောထည်ပစ္စည်းများ (Finished Goods)
ဒီလို လုပ်ငန်းစဉ်မှာ ဌာနတစ်ခုရဲ့ ထုတ်လုပ်မှု ပြီးဆုံးသွားတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေဟာ နောက်ထပ် ဌာနတစ်ခုရဲ့ လုပ်လက်စပစ္စည်း (Work in Process) အဖြစ် ရောက်ရှိသွားပါတယ်။ ဒါကို “Transferred-in Costs” လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်။
- ဌာန A က Raw Materials, Direct Labor, Manufacturing Overhead တွေကို သုံးပြီး ပစ္စည်းထုတ်လုပ်ပါတယ်။
- ဌာန A ကနေ ထွက်လာတဲ့ ပစ္စည်းတွေဟာ ဌာန B ရဲ့ Work in Process ဖြစ်သွားပါတယ်။ ဌာန B ရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ထဲမှာ ဌာန A ကနေ ကူးပြောင်းလာတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေ ပါဝင်လာပါတယ်။
- ဌာန B ကလည်း သူ့ရဲ့ လုပ်အား၊ Overhead တွေ ထပ်ဖြည့်စွက်ပြီး အချောထည်ပစ္စည်းအဖြစ် ထုတ်လုပ်ပါတယ်။
Process Costing တွက်ချက်ခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက်:
- ထုတ်လုပ်မှုဌာနတစ်ခုစီ၏ တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ချက်ခြင်း။
- ဌာနမှ ပြီးစီးသွားသော ကုန်ပစ္စည်းများနှင့် လုပ်လက်စ ကျန်ရှိနေသေးသော ကုန်ပစ္စည်းများ၏ ကုန်ကျစရိတ်ကို ခွဲခြားသတ်မှတ်ခြင်း။
- ဘဏ္ဍာရေးရှင်းတမ်းများ (Financial Statements) ပြင်ဆင်ရန်အတွက် Inventory ၏ တန်ဖိုးကို တွက်ချက်ခြင်း။
2: အဆင့်ဆင့် တွက်ချက်ခြင်း နည်းလမ်းငါးခုကို အသုံးပြု၍ ဌာနတစ်ခု၏ ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (cost of production report) ကို ပြင်ဆင်ခြင်း။
ဒီ LO-2 က Process Costing စနစ်ရဲ့ အဓိက အစိတ်အပိုင်းဖြစ်တဲ့ “ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (Cost of Production Report)” ကို ဘယ်လို ပြင်ဆင်ရမလဲဆိုတာကို အသေးစိတ် ရှင်းပြပါမယ်။ ဒီအစီရင်ခံစာဟာ ဌာနတစ်ခုရဲ့ ကုန်ကျစရိတ် စုစုပေါင်းကို အချောထည် (completed) နဲ့ လုပ်လက်စ (in process) တို့အကြား ခွဲဝေချထားဖို့အတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်ပါတယ်။
ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာကို ပြင်ဆင်ဖို့အတွက် အဆင့် (၅) ဆင့် ပါဝင်ပါတယ်။
အဆင့် ၁: ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထုတ်လုပ်မှုစီးဆင်းမှုကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း (Analysis of Physical Flow of Units)
- ဒီအဆင့်မှာ ဌာနတစ်ခုမှာ ကာလတစ်ခုအတွင်း ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ယူနစ်တွေ ဘယ်လို စီးဆင်းသွားလဲဆိုတာကို ခြေရာခံပါတယ်။
- Starting WIP: ကာလအစမှာ လုပ်လက်စပစ္စည်း (WIP) ဘယ်လောက်ရှိလဲ။
- Units Started: ဒီကာလမှာ အသစ်စတင်ထုတ်လုပ်တဲ့ ယူနစ် ဘယ်လောက်ရှိလဲ။
- Total Units to Account for: Starting WIP + Units Started = စုစုပေါင်း ယူနစ် ဘယ်လောက်ရှိလဲ။
- Units Completed & Transferred Out: ဒီကာလမှာ ထုတ်လုပ်မှု ပြီးဆုံးပြီး နောက်ထပ်ဌာန ဒါမှမဟုတ် Finished Goods ကို ပို့လိုက်တဲ့ ယူနစ် ဘယ်လောက်ရှိလဲ။
- Ending WIP: ကာလအဆုံးမှာ လုပ်လက်စကျန်နေသေးတဲ့ ယူနစ် ဘယ်လောက်ရှိလဲ။
- Total Units Accounted for: Units Completed + Ending WIP = စုစုပေါင်း ယူနစ် ဘယ်လောက်လဲ။
- မှတ်ချက်: “Total Units to Account for” နဲ့ “Total Units Accounted for” တို့ဟာ အမြဲတမ်း တူညီရပါမယ်။
အဆင့် ၂: ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (Equivalent Units of Production – EUP) ကို တွက်ချက်ခြင်း
- ဒီအဆင့်မှာ LO4-3 ကို အသေးစိတ် လေ့လာပါမယ်။
- ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ် (EUP) ဆိုတာ လုပ်လက်စပစ္စည်း (Ending WIP) တွေက အချောထည် ယူနစ်တွေရဲ့ ဘယ်လောက် ရာခိုင်နှုန်းနဲ့ ညီမျှလဲဆိုတာကို တွက်ချက်တာ ဖြစ်ပါတယ်။
- ဥပမာ- ယူနစ် ၁၀၀ က ၇၀% ပြီးစီးပြီဆိုရင် EUP က ၇၀ ဖြစ်ပါတယ်။
- EUP ကို ကုန်ကြမ်းပစ္စည်း (Materials) အတွက် တစ်ကြိမ်၊ ပြောင်းလဲနိုင်သော ကုန်ကျစရိတ် (Conversion Costs – DL+MO) အတွက် တစ်ကြိမ် သီးခြားစီ တွက်ချက်ပါတယ်။
အဆင့် ၃: စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်များကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း (Analysis of Total Costs to be Accounted for)
- ဒီအဆင့်မှာ ဌာနရဲ့ ကာလအတွင်း ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်တွေကို ဖော်ပြပါတယ်။
- Beginning WIP Cost: ကာလအစမှာရှိတဲ့ လုပ်လက်စပစ္စည်းတွေရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်။
- Current Period Costs: ဒီကာလအတွင်း အသစ်ဖြစ်ပေါ်ခဲ့တဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေ (Materials, Labor, Overhead)။
- Total Costs to Account for: Beginning WIP Cost + Current Period Costs = စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်။
အဆင့် ၄: တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ချက်ခြင်း (Calculation of Cost Per Equivalent Unit)
- ဒီအဆင့်မှာ အဆင့် (၃) က စုစုပေါင်း ကုန်ကျစရိတ်တွေကို အဆင့် (၂) က ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်တွေနဲ့ စားပြီး တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ပါတယ်။
- Cost Per EUP = (Beginning WIP Cost + Current Period Cost) / Equivalent Units of Production
- ဒီတွက်ချက်မှုကလည်း Materials အတွက် တစ်ခု၊ Conversion Costs အတွက် တစ်ခု သီးခြားစီ တွက်ရပါမယ်။
အဆင့် ၅: ကုန်ကျစရိတ်များကို ခွဲဝေချထားခြင်း (Assignment of Costs to Completed and In-Process Units)
- ဒါဟာ အစီရင်ခံစာရဲ့ နောက်ဆုံးပန်းတိုင်ဖြစ်ပါတယ်။ အဆင့် (၄) က တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို အသုံးပြုပြီး ကုန်ကျစရိတ်တွေကို ဘယ်လို ခွဲဝေချထားရမလဲဆိုတာကို ဖော်ပြပါတယ်။
- Completed & Transferred Out Units: Completed Units အရေအတွက်ကို တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်နဲ့ မြှောက်ပြီး နောက်ထပ်ဌာနကို ကူးပြောင်းမယ့် စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ပါတယ်။
- Ending WIP Units: Ending WIP ရဲ့ Equivalent Units အရေအတွက်ကို တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်နဲ့ မြှောက်ပြီး လုပ်လက်စ ကျန်ရှိနေသေးတဲ့ ကုန်ပစ္စည်းတွေရဲ့ စုစုပေါင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ပါတယ်။
- Total Costs Assigned: Completed & Transferred Out Cost + Ending WIP Cost = စုစုပေါင်း ခွဲဝေချထားတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်။
- မှတ်ချက်: “Total Costs to Account for” (အဆင့် ၃) နဲ့ “Total Costs Assigned” တို့ဟာ အမြဲတမ်း တူညီရပါမယ်။
ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (Cost of Production Report) ၏ ပုံစံ: Cost of Production Report ဟာ အပေါ်က အဆင့် (၅) ဆင့်ကို အစဉ်လိုက် ဖော်ပြထားတဲ့ မှတ်တမ်းတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။
- Section 1: Quantity Schedule (အဆင့် ၁)
- Section 2: Calculation of Equivalent Units (အဆင့် ၂)
- Section 3: Costs to be Accounted for (အဆင့် ၃)
- Section 4: Cost per Equivalent Unit (အဆင့် ၄)
- Section 5: Reconciliation of Costs (အဆင့် ၅)
ဒီ ရှင်းလင်းချက်က အဆင့် ၅ ဆင့်၏ အနှစ်သာရကို နားလည်စေရန် ကူညီပေးပါလိမ့်မည်။
3: ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (equivalent units of production) ကို တွက်ချက်ခြင်း။
ဒီ LO -3 က Process Costing စနစ်မှာ အရေးကြီးဆုံးနဲ့ အရှုပ်ထွေးဆုံး အဆင့်တစ်ခုဖြစ်တဲ့ “ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (Equivalent Units of Production – EUP)” ကို ဘယ်လို တွက်ချက်ရမယ်ဆိုတာကို အသေးစိတ် ရှင်းပြပါမယ်။ EUP ကို တွက်ချက်ရတဲ့ အဓိက အကြောင်းအရင်းကတော့ ဌာနတစ်ခုမှာ ကာလအဆုံးမှာ အချောထည် မဖြစ်သေးဘဲ ကျန်ရှိနေတဲ့ လုပ်လက်စပစ္စည်း (Ending Work in Process) တွေ ရှိနေလို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလုပ်လက်စပစ္စည်းတွေရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ကို အချောထည်ယူနစ်တွေနဲ့ ယှဉ်ပြီး တိကျစွာ ခွဲဝေချထားဖို့အတွက် EUP ကို အသုံးပြုရပါတယ်။
ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ် (EUP) ဆိုတာ ဘာလဲ။
EUP ဆိုတာက ကာလတစ်ခုအတွင်း လုပ်ဆောင်ခဲ့တဲ့ အလုပ်ပမာဏကို အချောထည် ယူနစ်အရေအတွက်နဲ့ ညီမျှအောင် ပြောင်းလဲထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဥပမာ- ၅၀% ပြီးစီးနေတဲ့ ယူနစ် ၂၀၀ ဟာ ၁၀၀% ပြီးစီးနေတဲ့ ယူနစ် ၁၀၀ နဲ့ ညီမျှပါတယ်။ ဒါဆိုရင် EUP က ၁၀၀ ဖြစ်ပါတယ်။
EUP ကို ကုန်ကျစရိတ် အမျိုးအစား နှစ်မျိုးအတွက် သီးခြားစီ တွက်ချက်ရပါတယ်။
- Direct Materials: ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများအတွက်။
- Conversion Costs: ပြောင်းလဲနိုင်သော ကုန်ကျစရိတ်များ (Direct Labor + Manufacturing Overhead) အတွက်။
ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများနှင့် Conversion Costs များ၏ ပြီးစီးမှုအဆင့် ကွာခြားခြင်း:
- Direct Materials: ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းအများစုကို ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်ရဲ့ အစမှာ တစ်ခါတည်း ထည့်သွင်းလေ့ရှိပါတယ်။
- Conversion Costs: Direct Labor နဲ့ Overhead တို့ကတော့ ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်တစ်လျှောက်လုံး တဖြည်းဖြည်းနဲ့ ဖြစ်ပေါ်နေပါတယ်။
ဒါကြောင့် လုပ်လက်စပစ္စည်း (WIP) မှာ ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းက 100% ပြီးစီးနေနိုင်ပေမယ့်၊ Conversion Costs ကတော့ ဥပမာ- ၅၀% လောက်ပဲ ပြီးစီးနေနိုင်ပါတယ်။
EUP တွက်ချက်ပုံ နည်းလမ်းနှစ်ခု:
Process Costing မှာ EUP ကို တွက်ချက်တဲ့ နည်းလမ်း (၂) မျိုး ရှိပါတယ်။
- Weighted-Average Method (ပျမ်းမျှအလေးထားနည်း): ဒီနည်းလမ်းက အရင်ကာလက ကုန်ကျစရိတ် (Beginning WIP) တွေကို ဒီကာလရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်နဲ့ ပေါင်းပြီး ပျမ်းမျှယူပါတယ်။ ဒါဟာ တွက်ချက်ရ ပိုလွယ်ကူတဲ့ နည်းလမ်း ဖြစ်ပါတယ်။
- FIFO Method (First-In, First-Out Method – အရင်ဝင်၊ အရင်ထွက်နည်း): ဒီနည်းလမ်းက အရင်ကာလက ကုန်ကျစရိတ်နဲ့ ဒီကာလရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ကို သီးခြားစီ ခွဲခြားပြီး တွက်ပါတယ်။ ဒီနည်းလမ်းက ပိုမိုတိကျပေမယ့် တွက်ချက်မှုက ပိုရှုပ်ထွေးပါတယ်။
ဒီနေရာမှာ အလွယ်တကူ နားလည်အောင် Weighted-Average Method ကို အခြေခံပြီး ရှင်းပြပါမယ်။
EUP တွက်ချက်ပုံ အဆင့်ဆင့် (Weighted-Average Method):
Equivalent Units of Production=Units Completed and Transferred Out+Equivalent Units in Ending Work in Process
ဥပမာ: ဌာနတစ်ခု၏ ကာလတစ်ခုအတွက် အချက်အလက်များ-
- Units Completed and Transferred Out: 5,000 units
- Ending Work in Process: 1,000 units (70% ပြီးစီးပြီ)
- Direct Materials ကို လုပ်ငန်းစဉ်အစမှာ တစ်ခါတည်း ထည့်သွင်းသည်ဟု ယူဆပါ။
- Conversion Costs ကို လုပ်ငန်းစဉ်တစ်လျှောက်လုံး တဖြည်းဖြည်း ဖြစ်ပေါ်သည်ဟု ယူဆပါ။
EUP တွက်ချက်မှု:
- Direct Materials အတွက် EUP:
- Completed Units: 5,000 units (DM က 100% ပြီးစီးပြီးသား)
- Ending WIP Units: 1,000 units × 100% (လုပ်ငန်းအစမှာ ထည့်သွင်းပြီးသား) = 1,000 EUP
- စုစုပေါင်း EUP for DM = 5,000 + 1,000 = 6,000 EUP
- Conversion Costs အတွက် EUP:
- Completed Units: 5,000 units (Conversion Costs က 100% ပြီးစီးပြီးသား)
- Ending WIP Units: 1,000 units × 70% (70% ပြီးစီးပြီးသား) = 700 EUP
- စုစုပေါင်း EUP for Conversion Costs = 5,000 + 700 = 5,700 EUP
ဤတွက်ချက်မှုမှရရှိသော EUP (DM အတွက် 6,000 နှင့် Conversion အတွက် 5,700) ကို အဆင့် ၄ (Cost Per Equivalent Unit) တွက်ချက်ရန်အတွက် ဆက်လက် အသုံးပြုပါမယ်။ ဤနည်းလမ်းသည် Ending WIP ၏ ကုန်ကျစရိတ်ကို တိကျစွာ ခွဲဝေချထားရန် အခြေခံအချက် ဖြစ်ပါတယ်။
4: လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ်တွင် ကုန်ကျစရိတ်များ မည်သို့ စီးဆင်းသည်ကို ရှင်းပြခြင်း။
ဒီ LO -4 က Process Costing စနစ်ရဲ့ ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းမှု (cost flows) ကို အခန်း (၃) မှာ လေ့လာခဲ့တဲ့ Job-Order Costing နဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီး ပိုမိုရှင်းလင်းအောင် ရှင်းပြပါမယ်။ Process Costing မှာ ကုန်ကျစရိတ်တွေဟာ ဌာနတစ်ခုကနေ နောက်ဌာနတစ်ခုကို အဆင့်ဆင့် ကူးပြောင်းစီးဆင်းသွားတာကို တွေ့ရပါမယ်။
ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းမှု၏ သဘောတရား (Concept of Cost Flows):
- ကုန်ကျစရိတ်များ ပေါင်းစပ်ခြင်း: Process Costing မှာ ကုန်ကျစရိတ်တွေကို Job တစ်ခုချင်းစီအတွက် ခွဲခြားမှတ်တမ်းတင်တာ မဟုတ်ဘဲ၊ ဌာနတစ်ခုစီအတွက် စုပေါင်းမှတ်တမ်းတင်ပါတယ်။ ဌာနတစ်ခုရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်ထဲမှာ ကုန်ကြမ်း (DM)၊ လုပ်အား (DL) နဲ့ အထွေထွေကုန်ကျစရိတ် (MO) တွေ ပါဝင်ပါတယ်။
- T-Account များ၏ အခန်းကဏ္ဍ:
- Job-Order Costing မှာလို WIP (Work in Process) Account တစ်ခုတည်းသာ ရှိတာမဟုတ်ဘဲ၊ Process Costing မှာတော့ ထုတ်လုပ်မှု ဌာနတစ်ခုစီအတွက် WIP Account တစ်ခုစီ သီးခြား ရှိပါတယ်။
- ဥပမာ- WIP – Department 1, WIP – Department 2 စသဖြင့် ရှိပါမယ်။
ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းမှု အဆင့်ဆင့် (Step-by-Step Cost Flows):
၁။ ကုန်ကြမ်းများ ဝယ်ယူခြင်း (Purchasing Raw Materials):
- ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများကို ဝယ်ယူတဲ့အခါ Raw Materials Inventory (Asset) Account ကို Debit လုပ်ပြီး Cash သို့မဟုတ် Accounts Payable ကို Credit လုပ်ပါတယ်။ (ဒီအဆင့်က Job-Order Costing နဲ့ အတူတူပါပဲ။)
၂။ ကုန်ကြမ်းများ ထုတ်လုပ်မှုသို့ ထုတ်ယူသုံးစွဲခြင်း (Issuing Materials to Production):
- ကုန်ကြမ်းပစ္စည်းများကို ထုတ်လုပ်မှုဌာနသို့ ထုတ်ယူသုံးစွဲတဲ့အခါ သက်ဆိုင်ရာ WIP Account ကို Debit လုပ်ပြီး Raw Materials Inventory ကို Credit လုပ်ပါတယ်။
- Journal Entry (ဥပမာ- Department 1 အတွက်):
- Debit: Work in Process – Department 1
- Credit: Raw Materials Inventory
၃။ လုပ်အား ကုန်ကျစရိတ်များ (Labor Costs):
- လုပ်အား ကုန်ကျစရိတ်များကို ပေးဆောင်တဲ့အခါ သက်ဆိုင်ရာ WIP Account ကို Debit လုပ်ပြီး Salaries and Wages Payable ကို Credit လုပ်ပါတယ်။
- Journal Entry (ဥပမာ- Department 1 အတွက်):
- Debit: Work in Process – Department 1
- Credit: Salaries and Wages Payable
၄။ ထုတ်လုပ်မှုအထွေထွေကုန်ကျစရိတ်များ (Manufacturing Overhead):
- Actual MO ကို Manufacturing Overhead Account ထဲကို Debit လုပ်ပြီး၊ POHR ကို အသုံးပြုပြီး တွက်ချက်ထားတဲ့ Applied MO ကို သက်ဆိုင်ရာ WIP Account ထဲကို Debit လုပ်ပါတယ်။
- Journal Entry (ဥပမာ- Department 1 အတွက်):
- Debit: Work in Process – Department 1
- Credit: Manufacturing Overhead
၅။ ဌာနတစ်ခုမှ နောက်ဌာနသို့ ကုန်ကျစရိတ်များ ကူးပြောင်းခြင်း (Transferring Costs from One Department to the Next):
- ဒီအဆင့်က Process Costing ရဲ့ ထူးခြားတဲ့ အစိတ်အပိုင်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဌာနတစ်ခု (ဥပမာ- Department 1) မှာ ကုန်ပစ္စည်းတွေ ပြီးစီးသွားတဲ့အခါ ၎င်းတို့ရဲ့ စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်ကို နောက်ထပ် ဌာနတစ်ခု (ဥပမာ- Department 2) ရဲ့ WIP Account ထဲကို ပြောင်းရွှေ့ရပါတယ်။
- Journal Entry (ဥပမာ- Department 1 မှ Department 2 သို့):
- Debit: Work in Process – Department 2
- Credit: Work in Process – Department 1
- Department 2 ရဲ့ WIP Account မှာ Department 1 ကနေ ကူးပြောင်းလာတဲ့ ကုန်ကျစရိတ် (Transferred-in Costs) တွေ ပါဝင်လာပါတယ်။
၆။ အချောထည်အဖြစ် ပြီးဆုံးသွားသော ကုန်ကျစရိတ်များ (Completion of Goods):
- ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုလုံး ပြီးဆုံးသွားတဲ့အခါ (ဥပမာ- နောက်ဆုံး ဌာနဖြစ်တဲ့ Department 2) ၎င်းရဲ့ စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်ကို Finished Goods Inventory (Asset) Account သို့ ပြောင်းရွှေ့ရပါတယ်။
- Journal Entry (ဥပမာ- Department 2 မှ Finished Goods သို့):
- Debit: Finished Goods Inventory
- Credit: Work in Process – Department 2
၇။ ရောင်းချပြီးကုန်ပစ္စည်းကုန်ကျစရိတ် (Cost of Goods Sold):
- အချောထည်ပစ္စည်းများကို ရောင်းချတဲ့အခါ Cost of Goods Sold (Expense) Account ကို Debit လုပ်ပြီး Finished Goods Inventory ကို Credit လုပ်ပါတယ်။
အကျဉ်းချုပ် နှိုင်းယှဉ်ချက်:
| အင်္ဂါရပ် | Job-Order Costing | Process Costing |
| WIP Account | WIP Account တစ်ခုတည်း | ဌာနတစ်ခုစီအတွက် WIP Account တစ်ခုစီ |
| ကုန်ကျစရိတ် တွက်ချက်ပုံ | Job Cost Sheet ကို အသုံးပြုပြီး Job တစ်ခုချင်းစီအတွက် တွက်ချက်သည်။ | Production Report ကို အသုံးပြုပြီး ဌာနတစ်ခုချင်းစီ၏ တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ချက်သည်။ |
| ကုန်ကျစရိတ် စီးဆင်းပုံ | DM, DL, MO ကို Job တစ်ခု၏ WIP ထဲသို့ စီးဆင်းပြီး ပြီးဆုံးသောအခါ Finished Goods သို့ ရွှေ့သည်။ | DM, DL, MO ကို ဌာနတစ်ခု၏ WIP ထဲသို့ စီးဆင်းပြီး၊ ပြီးဆုံးသောအခါ နောက်ဌာန၏ WIP ထဲသို့ “Transferred-in Costs” အဖြစ် စီးဆင်းသည်။ |
5: ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ၏ သုံးသပ်ချက်များ (analysis of a cost of production report) ကို နားလည်ခြင်း။
ဒီ LO -5 က လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ် (Process Costing) မှာ အရေးကြီးဆုံးဖြစ်တဲ့ “ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (Cost of Production Report)” ကို ဘာကြောင့် ပြင်ဆင်ရသလဲ၊ ဒီအစီရင်ခံစာထဲက အချက်အလက်တွေကို မန်နေဂျာတွေက ဘယ်လို အသုံးပြုလဲဆိုတာကို ရှင်းပြပါမယ်။ ဒီအစီရင်ခံစာဟာ လုပ်ငန်းရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်ကို အကဲဖြတ်ရာမှာ အရေးပါတဲ့ အခန်းကဏ္ဍကနေ ပါဝင်ပါတယ်။
ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာကို ဘာကြောင့်သုံးသလဲ။
- ကုန်ကျစရိတ် ထိန်းချုပ်မှု (Cost Control):
- အစီရင်ခံစာက တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ် (Cost per Equivalent Unit) ကို ဖော်ပြပေးတဲ့အတွက်၊ မန်နေဂျာတွေဟာ ကာလတစ်ခုနဲ့တစ်ခုကြား ကုန်ကျစရိတ်တွေကို နှိုင်းယှဉ်နိုင်ပါတယ်။
- ဥပမာ- ဒီလရဲ့ တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်က အရင်လထက် မြင့်တက်လာတယ်ဆိုရင် ဘာကြောင့်လဲဆိုတာကို လေ့လာနိုင်ပါတယ်။ ကုန်ကြမ်းဈေးနှုန်း တက်တာလား၊ လုပ်အားခ တက်တာလား၊ ဒါမှမဟုတ် လုပ်ငန်းရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည် ကျဆင်းသွားတာလားဆိုတာကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာနိုင်ပါတယ်။
- Inventory တန်ဖိုး တွက်ချက်မှု (Inventory Valuation):
- အစီရင်ခံစာရဲ့ နောက်ဆုံးအဆင့်က ကုန်ကျစရိတ်တွေကို အချောထည် (Completed Units) နဲ့ လုပ်လက်စ (Ending WIP) တို့အကြား ခွဲဝေချထားပေးပါတယ်။
- ဒီအချက်အလက်တွေဟာ ဘဏ္ဍာရေးရှင်းတမ်းများ (Financial Statements) ပြင်ဆင်ဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ Inventory တွေရဲ့ တန်ဖိုး (Work in Process Inventory နဲ့ Finished Goods Inventory) ကို တိကျစွာ တွက်ချက်ပေးနိုင်ပါတယ်။
- စီမံခန့်ခွဲမှု ဆုံးဖြတ်ချက်များ (Managerial Decisions):
- ဈေးနှုန်း သတ်မှတ်ခြင်း (Pricing Decisions): တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို သိရှိခြင်းက ထုတ်ကုန်ရဲ့ ရောင်းဈေးကို သင့်လျော်စွာ သတ်မှတ်နိုင်ရန် အထောက်အကူပြုပါတယ်။
- အမြတ်အစွန်း ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း (Profitability Analysis): ကုန်ကျစရိတ်တွေကို အမြတ်အစွန်းနဲ့ နှိုင်းယှဉ်ပြီး၊ ထုတ်ကုန်တစ်ခုရဲ့ အမြတ်အစွန်း ဘယ်လောက်ရှိတယ်ဆိုတာကို သိနိုင်ပါတယ်။
ဌာနတစ်ခုမှ နောက်ဌာနသို့ ကူးပြောင်းသော ကုန်ကျစရိတ်များ၏ အရေးပါမှု (Significance of Transferred-in Costs):
- Process Costing စနစ်ရဲ့ ထူးခြားချက်တစ်ခုက ဌာနတစ်ခုကနေ ထွက်လာတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေဟာ နောက်ဌာနအတွက် “Transferred-in Costs” အဖြစ် စီးဝင်သွားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
- ဥပမာ- Mixing Department မှာ သုံးစွဲတဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေဟာ နောက်ထပ် Filling Department အတွက် Transferred-in Costs ဖြစ်ပါတယ်။
- ဒါကြောင့် နောက်ဆုံးဌာနရဲ့ ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာမှာ Final Product ရဲ့ စုစုပေါင်းကုန်ကျစရိတ်ကို တိကျစွာ သိနိုင်ဖို့အတွက် အရင်ဌာနတွေရဲ့ ကုန်ကျစရိတ်တွေ အားလုံးကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားရပါတယ်။
Process Costing အစီရင်ခံစာ၏ အားသာချက်များနှင့် အားနည်းချက်များ:
- အားသာချက်များ:
- ရိုးရှင်းခြင်း: တူညီသော ကုန်ပစ္စည်းများအတွက် ကုန်ကျစရိတ် တွက်ချက်မှုသည် Job-Order Costing ထက် ပိုမိုရိုးရှင်းပြီး လွယ်ကူပါတယ်။
- ကုန်ကျစရိတ်ထိန်းချုပ်မှု: စဉ်ဆက်မပြတ် ထုတ်လုပ်မှု လုပ်ငန်းစဉ်အတွက် ကုန်ကျစရိတ်ကို စောင့်ကြည့်ထိန်းချုပ်ရာမှာ ထိရောက်ပါတယ်။
- အားနည်းချက်များ:
- တစ်ယူနစ်ချင်း ကွဲပြားမှု မဖော်ပြနိုင်ခြင်း: ယူနစ်တစ်ခုချင်းစီ၏ ကုန်ကျစရိတ် ကွဲပြားမှုကို မဖော်ပြနိုင်ဘဲ၊ ပျမ်းမျှ ကုန်ကျစရိတ်ကိုသာ တွက်ချက်နိုင်ပါတယ်။
- ရှုပ်ထွေးမှု: Beginning WIP ကို တွက်ချက်ရာတွင် Weighted-Average နှင့် FIFO နည်းလမ်းတို့သည် ရှုပ်ထွေးမှုရှိနိုင်ပါတယ်။
Process Costing နှင့် Job-Order Costing တို့ကို ပေါင်းစပ်အသုံးပြုခြင်း (Hybrid Systems):
- အချို့သော လုပ်ငန်းများ (ဥပမာ- ကားထုတ်လုပ်ရေး) သည် Process Costing နှင့် Job-Order Costing နှစ်မျိုးစလုံးကို ပေါင်းစပ်အသုံးပြုလေ့ရှိပါတယ်။
- ဥပမာ- ကားရဲ့ အင်ဂျင်ကို အမြောက်အများထုတ်လုပ်တဲ့အပိုင်းမှာ Process Costing ကို သုံးပြီး၊ ဖောက်သည်ရဲ့ လိုအပ်ချက်အရ ရွေးချယ်မှုများ (ဥပမာ- အရောင်၊ အတွင်းခန်း အပြင်အဆင်) ကို ထုတ်လုပ်တဲ့အပိုင်းမှာတော့ Job-Order Costing ကို သုံးနိုင်ပါတယ်။
အနှစ်ချုပ်
ဤအခန်းသည် လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ် (Process Costing) ကို အဓိကထား ရှင်းပြထားပြီး၊ တူညီသော ကုန်ပစ္စည်းများကို အမြောက်အများ ထုတ်လုပ်သည့် လုပ်ငန်းများအတွက် ကုန်ကျစရိတ်များကို မည်သို့ စုဆောင်း၊ မှတ်တမ်းတင်ပြီး တွက်ချက်ရမည်ကို အသေးစိတ် ဖော်ပြထားသည်။
အခန်း၏ အဓိက သင်ယူမှုရည်ရွယ်ချက်များ (LOs) အကျဉ်းချုပ်:
- LO-1: လုပ်ငန်းစဉ် ကုန်ကျစရိတ်စနစ်၏ လုပ်ငန်းပုံစံ:
- Process Costing ကို တူညီသော (homogeneous) ကုန်ပစ္စည်းများကို အမြောက်အများ (mass production) ထုတ်လုပ်သည့် လုပ်ငန်းများတွင် အသုံးပြုသည်။
- ကုန်ကျစရိတ်များကို Job တစ်ခုချင်းစီအတွက် မဟုတ်ဘဲ၊ ထုတ်လုပ်မှု ဌာနတစ်ခုစီ သို့မဟုတ် လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုစီ အတွက် စုဆောင်းသည်။
- တစ်ယူနစ်ချင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို ဌာန၏ စုစုပေါင်း ကုန်ကျစရိတ်ကို ထုတ်လုပ်သော ယူနစ်အရေအတွက်ဖြင့် စား၍ တွက်ချက်သည်။
- LO-2: ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ ပြင်ဆင်ခြင်း:
- ဌာနတစ်ခု၏ ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (Cost of Production Report) ကို အဆင့် (၅) ဆင့်ဖြင့် ပြင်ဆင်သည်။
- ယူနစ်များ၏ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာစီးဆင်းမှုကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း။
- ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (Equivalent Units of Production – EUP) ကို တွက်ချက်ခြင်း။
- စုစုပေါင်း ကုန်ကျစရိတ်များကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း။
- တစ်ညီမျှသော ယူနစ်၏ ကုန်ကျစရိတ်ကို တွက်ချက်ခြင်း။
- ကုန်ကျစရိတ်များကို ပြီးစီးယူနစ်နှင့် လုပ်လက်စယူနစ်များသို့ ခွဲဝေချထားခြင်း။
- ဌာနတစ်ခု၏ ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ (Cost of Production Report) ကို အဆင့် (၅) ဆင့်ဖြင့် ပြင်ဆင်သည်။
- LO-3: ညီမျှသော ထုတ်လုပ်မှုယူနစ်များ (EUP) တွက်ချက်ခြင်း:
- EUP သည် လုပ်လက်စပစ္စည်း (Ending WIP) ကို အချောထည် ယူနစ်များအဖြစ် ညီမျှအောင် ပြောင်းလဲထားခြင်း ဖြစ်သည်။
- EUP ကို ကုန်ကြမ်းပစ္စည်း (Direct Materials) နှင့် ပြောင်းလဲနိုင်သော ကုန်ကျစရိတ် (Conversion Costs) တို့အတွက် သီးခြားစီ တွက်ချက်သည်။
- တွက်ချက်ရာတွင် Weighted-Average Method နှင့် FIFO Method ဟူ၍ နည်းလမ်းနှစ်ခု ရှိသည်။
- LO-4: ကုန်ကျစရိတ်များ စီးဆင်းပုံ:
- Process Costing တွင် ထုတ်လုပ်မှု ဌာနတစ်ခုစီအတွက် သီးခြားစီ Work in Process (WIP) Inventory Account များ ရှိသည်။
- ကုန်ကျစရိတ်များသည် ဌာနတစ်ခု၏ WIP ထဲသို့ စီးဝင်ပြီး၊ ပြီးဆုံးသောအခါ နောက်ဌာန၏ WIP ထဲသို့ “Transferred-in Costs” အဖြစ် စီးဆင်းသည်။
- လုပ်ငန်းစဉ်တစ်ခုလုံး ပြီးဆုံးသောအခါ Finished Goods သို့ ကူးပြောင်းသည်။
- LO-5: ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ၏ သုံးသပ်ချက်များ:
- အစီရင်ခံစာပါ အချက်အလက်များသည် ကုန်ကျစရိတ် ထိန်းချုပ်မှု၊ Inventory တန်ဖိုး တွက်ချက်မှုနှင့် စီမံခန့်ခွဲမှု ဆုံးဖြတ်ချက်များ (ဥပမာ- ဈေးနှုန်း သတ်မှတ်ခြင်း) အတွက် အလွန်အရေးကြီးသည်။
- ဌာနတစ်ခုမှ နောက်ဌာနသို့ ကူးပြောင်းသော ကုန်ကျစရိတ်များသည် ကုန်ကျစရိတ် စုစုပေါင်းကို တိကျစွာ သိရှိနိုင်ရန် အရေးပါကြောင်း ရှင်းပြထားသည်။
ခြုံငုံ၍ဆိုရသော် Process Costing အခန်း သည် တူညီသော ကုန်ပစ္စည်းများကို အမြောက်အများ ထုတ်လုပ်သည့် လုပ်ငန်းများအတွက် အထူးသင့်လျော်သော Process Costing စနစ်၏ နိယာမများနှင့် လုပ်ငန်းစဉ်များကို ရှင်းပြထားပြီး၊ ကုန်ကျစရိတ်များကို ဌာနအလိုက် စုဆောင်းကာ တွက်ချက်မှုအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သည့် ကုန်ကျစရိတ် အစီရင်ခံစာ ကို မည်သို့ ပြင်ဆင်ရမည်ကို အဓိကထား ဖော်ပြထားသည်။