CH-3 Demand, Supply, and Market Equilibrium

ဒီအခန်း သည် စီးပွားရေးပညာ၏ အခြေခံအကျဆုံးနှင့် အရေးအကြီးဆုံး သဘောတရားများဖြစ်သည့် ဝယ်လိုအား (Demand)၊ ရောင်းလိုအား (Supply) နှင့် ၎င်းတို့နှစ်ခုပေါင်းစပ်ခြင်းဖြင့် ဈေးကွက်မျှခြေ (Market Equilibrium) မည်သို့ဖြစ်ပေါ်လာပုံကို အသေးစိတ် ရှင်းပြထားပါသည်။

၁။ ဈေးကွက်များ (Markets)

• အဓိပ္ပာယ်: ဈေးကွက်ဆိုတာ ဝယ်သူ (buyers) တွေနဲ့ ရောင်းသူ (sellers) တွေဟာ ကုန်ပစ္စည်း ဒါမှမဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုကို လဲလှယ်ဖို့အတွက် အပြန်အလှန် ဆက်သွယ်ကြတဲ့ စနစ် ဒါမှမဟုတ် နေရာတစ်ခု ဖြစ်ပါတယ်။ ဈေးကွက်တွေဟာ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ (ဥပမာ- ရပ်ကွက်ဈေး) ဖြစ်နိုင်သလို၊ အွန်လိုင်း (ဥပမာ- အွန်လိုင်းစျေးဝယ်ဆိုက်) ဒါမှမဟုတ် စိတ္တဇသဘောတရား (ဥပမာ- ကမ္ဘာ့ရေနံဈေးကွက်) လည်း ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။
• အခန်းကဏ္ဍ: ဈေးကွက်တွေဟာ စီးပွားရေးမှာ အရင်းအမြစ်တွေကို ခွဲဝေပေးတဲ့ အဓိက ယန္တရားပဲ ဖြစ်ပါတယ်။

၂။ ဝယ်လိုအား (Demand)

• အဓိပ္ပာယ်: Demand ဆိုတာ စားသုံးသူတွေက သတ်မှတ်ထားတဲ့ ကာလတစ်ခုအတွင်းမှာ ကုန်ပစ္စည်း ဒါမှမဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုကို အမျိုးမျိုးသော ဈေးနှုန်းအဆင့်ဆင့်မှာ ဝယ်ယူလိုတဲ့ စွမ်းရည်နဲ့ ဆန္ဒ (willingness and ability to purchase) ကို ရည်ညွှန်းပါတယ်။
• Quantity Demanded (တောင်းဆိုသော အရေအတွက်): ဒါကတော့ သတ်မှတ်ထားတဲ့ ဈေးနှုန်းတစ်ခုတည်းမှာ စားသုံးသူတွေ ဝယ်ယူလိုတဲ့ ပမာဏ (အရေအတွက်) ပါ။
• ဝယ်လိုအား နိယာမ (Law of Demand):
  • Ceteris Paribus (အခြားအရာများ မပြောင်းလဲပါက)၊ ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုရဲ့ ဈေးနှုန်း (Price) တက်လာရင် Quantity Demanded က ကျဆင်းသွားပြီး၊ ဈေးနှုန်း ကျဆင်းသွားရင်တော့ Quantity Demanded က တိုးလာမယ် ဆိုပြီး ပြောင်းပြန်အချိုးကျ ဆက်နွယ်မှု (inverse relationship) ကို ဖော်ပြထားပါတယ်။
• Demand Schedule (ဝယ်လိုအားဇယား):
  • ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုရဲ့ ဈေးနှုန်းအမျိုးမျိုးမှာ ဝယ်ယူလိုတဲ့ Quantity Demanded ကို ဇယားပုံစံနဲ့ ဖော်ပြထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဟာ Law of Demand ကို ဂဏန်းအချက်အလက်တွေနဲ့ ပြသတာပါ။
• Demand Curve (ဝယ်လိုအားမျဉ်းကွေး):
  • Demand Schedule က အချက်အလက်တွေကို ဂရပ်ပုံစံနဲ့ ပုံဖော်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ Price ကို Y-axis မှာထားပြီး Quantity Demanded ကို X-axis မှာထားရင် အောက်ဘက်သို့ ငိုက်ဆင်းနေတဲ့ မျဉ်းကွေး (downward-sloping curve) ကို ရရှိပါမယ်။ ဒါဟာ ဈေးနှုန်းနဲ့ ဝယ်လိုအား ပြောင်းပြန်အချိုးကျ ဆက်နွယ်မှုကို မြင်သာအောင် ပြသတာပါ။

www.investopedia.com

• Quantity Demanded ပြောင်းလဲခြင်း (Change in Quantity Demanded) vs. Demand ပြောင်းလဲခြင်း (Change in Demand):
  • Change in Quantity Demanded: ဒါဟာ ကုန်ပစ္စည်းရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ဈေးနှုန်း ပြောင်းလဲမှုကြောင့် Demand Curve ပေါ်မှာ အမှတ်တစ်နေရာကနေ နောက်တစ်နေရာကို ရွေ့လျားသွားတာ (movement along the curve) ပါ။ ဥပမာ- ကော်ဖီဈေးတက်လို့ ပိုနည်းတဲ့ ကော်ဖီခွက်ကို ဝယ်ယူတာ။
  • Change in Demand: ဒါကတော့ ကုန်ပစ္စည်းရဲ့ ဈေးနှုန်းက မပြောင်းလဲဘဲ၊ Demand ကို သက်ရောက်စေတဲ့ ဈေးနှုန်းမဟုတ်တဲ့ တခြားအချက်တွေ (non-price determinants / demand shifters) ပြောင်းလဲသွားတဲ့အတွက်ကြောင့် Demand Curve တစ်ခုလုံး ရွေ့ပြောင်းသွားတာ (shift of the entire curve) ပါ။
    • Demand တက်ခြင်း (Increase in Demand): Curve က ညာဘက်ကို ရွေ့ (Rightward Shift)။
    • Demand ကျခြင်း (Decrease in Demand): Curve က ဘယ်ဘက်ကို ရွေ့ (Leftward Shift)။
• Demand ကို ပြောင်းလဲစေသော အချက်များ (Determinants of Demand / Demand Shifters):

1. ဝင်ငွေ (Income):
   • Normal Goods (သာမန်ပစ္စည်း): ဝင်ငွေတိုးရင် Demand တက်။
   • Inferior Goods (ညံ့ဖျင်းသောပစ္စည်း): ဝင်ငွေတိုးရင် Demand ကျ။
2. ဆက်စပ်ပစ္စည်းများ၏ ဈေးနှုန်း (Prices of Related Goods):
   • Substitutes (အစားထိုးပစ္စည်း): ဥပမာ- ကော်ဖီဈေးတက်ရင် လက်ဖက်ရည် Demand တက်။
   • Complements (ဖြည့်စွက်ပစ္စည်း): ဥပမာ- ကားဈေးတက်ရင် ဓာတ်ဆီ Demand ကျ။
3. အရသာနှင့် နှစ်သက်မှုများ (Tastes and Preferences): ကြော်ငြာ၊ ဖက်ရှင် စသည်တို့ ပြောင်းလဲခြင်း။
4. မျှော်လင့်ချက်များ (Expectations): အနာဂတ်ဈေးနှုန်း သို့မဟုတ် ဝင်ငွေ မျှော်လင့်ချက်။
5. ဝယ်သူအရေအတွက် (Number of Buyers): ဈေးကွက်ထဲက ဝယ်သူအရေအတွက်။

၃။ ရောင်းလိုအား (Supply)

• အဓိပ္ပာယ်: Supply ဆိုတာ ထုတ်လုပ်သူတွေက သတ်မှတ်ထားတဲ့ ကာလတစ်ခုအတွင်းမှာ ကုန်ပစ္စည်း ဒါမှမဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုကို အမျိုးမျိုးသော ဈေးနှုန်းအဆင့်ဆင့်မှာ ရောင်းချလိုတဲ့ စွမ်းရည်နဲ့ ဆန္ဒ (willingness and ability to sell) ကို ရည်ညွှန်းပါတယ်။
• Quantity Supplied (ဖြည့်ဆည်းလိုသော အရေအတွက်): ဒါကတော့ သတ်မှတ်ထားတဲ့ ဈေးနှုန်းတစ်ခုတည်းမှာ ထုတ်လုပ်သူတွေ ရောင်းချလိုတဲ့ ပမာဏ (အရေအတွက်) ပါ။
• ရောင်းလိုအား နိယာမ (Law of Supply):
  • Ceteris Paribus (အခြားအရာများ မပြောင်းလဲပါက)၊ ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုရဲ့ ဈေးနှုန်း (Price) တက်လာရင် Quantity Supplied က တိုးလာပြီး၊ ဈေးနှုန်း ကျဆင်းသွားရင်တော့ Quantity Supplied က ကျဆင်းသွားမယ် ဆိုပြီး တိုက်ရိုက်အချိုးကျ ဆက်နွယ်မှု (direct relationship) ကို ဖော်ပြထားပါတယ်။
• Supply Schedule (ရောင်းလိုအားဇယား):
  • ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုရဲ့ ဈေးနှုန်းအမျိုးမျိုးမှာ ရောင်းချလိုတဲ့ Quantity Supplied ကို ဇယားပုံစံနဲ့ ဖော်ပြထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။
• Supply Curve (ရောင်းလိုအားမျဉ်းကွေး):
  • Supply Schedule က အချက်အလက်တွေကို ဂရပ်ပုံစံနဲ့ ပုံဖော်ထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။ Price ကို Y-axis မှာထားပြီး Quantity Supplied ကို X-axis မှာထားရင် အပေါ်ဘက်သို့ တက်ဆင်းနေတဲ့ မျဉ်းကွေး (upward-sloping curve) ကို ရရှိပါမယ်။ ဒါဟာ ဈေးနှုန်းနဲ့ ရောင်းလိုအား တိုက်ရိုက်အချိုးကျ ဆက်နွယ်မှုကို မြင်သာအောင် ပြသတာပါ။

www.investopedia.com

• Quantity Supplied ပြောင်းလဲခြင်း (Change in Quantity Supplied) vs. Supply ပြောင်းလဲခြင်း (Change in Supply):
  • Change in Quantity Supplied: ဒါဟာ ကုန်ပစ္စည်းရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ဈေးနှုန်း ပြောင်းလဲမှုကြောင့် Supply Curve ပေါ်မှာ အမှတ်တစ်နေရာကနေ နောက်တစ်နေရာကို ရွေ့လျားသွားတာ (movement along the curve) ပါ။ ဥပမာ- ကော်ဖီဈေးတက်လို့ ထုတ်လုပ်သူက ပိုများတဲ့ ကော်ဖီခွက်ကို ထုတ်လုပ်တာ။
  • Change in Supply: ဒါကတော့ ကုန်ပစ္စည်းရဲ့ ဈေးနှုန်းက မပြောင်းလဲဘဲ၊ Supply ကို သက်ရောက်စေတဲ့ ဈေးနှုန်းမဟုတ်တဲ့ တခြားအချက်တွေ (non-price determinants / supply shifters) ပြောင်းလဲသွားတဲ့အတွက်ကြောင့် Supply Curve တစ်ခုလုံး ရွေ့ပြောင်းသွားတာ (shift of the entire curve) ပါ။
    • Supply တက်ခြင်း (Increase in Supply): Curve က ညာဘက်ကို ရွေ့ (Rightward Shift)။
    • Supply ကျခြင်း (Decrease in Supply): Curve က ဘယ်ဘက်ကို ရွေ့ (Leftward Shift)။
• Supply ကို ပြောင်းလဲစေသော အချက်များ (Determinants of Supply / Supply Shifters):

1. ထုတ်လုပ်မှု ကုန်ကျစရိတ် (Costs of Production): ကုန်ကြမ်းဈေးနှုန်း၊ လုပ်အားခ၊ စွမ်းအင် စသည်တို့။
2. နည်းပညာ (Technology): နည်းပညာ တိုးတက်မှု။
3. အခြားကုန်ပစ္စည်းများ၏ ဈေးနှုန်း (Prices of Other Goods Produced): အခြားကုန်ပစ္စည်းများမှ အမြတ်ပိုရခြင်း။
4. မျှော်လင့်ချက်များ (Expectations): အနာဂတ်ဈေးနှုန်း မျှော်လင့်ချက်။
5. ထုတ်လုပ်သူအရေအတွက် (Number of Sellers): ဈေးကွက်ထဲက ထုတ်လုပ်သူအရေအတွက်။
6. အစိုးရမူဝါဒ (Government Policy): အခွန် (Taxes) နှင့် ထောက်ပံ့ကြေး (Subsidies)။

၄။ ဈေးကွက်မျှခြေ (Market Equilibrium)

• အဓိပ္ပာယ်: ဈေးကွက်မျှခြေဆိုတာ Quantity Demanded နဲ့ Quantity Supplied တို့ အတိအကျတူညီတဲ့ ဈေးကွက်အခြေအနေ ကို ဆိုလိုပါတယ်။ ဒီအမှတ်မှာ ဈေးနှုန်းဟာ တည်ငြိမ်နေပြီး ဝယ်သူရော ရောင်းသူပါ ဈေးနှုန်းကို ပြောင်းလဲဖို့ ဆန္ဒမရှိကြပါဘူး။
• မျှခြေဈေးနှုန်း (Equilibrium Price / Market-Clearing Price): Quantity Demanded နဲ့ Quantity Supplied တူညီတဲ့ ဈေးနှုန်း။
• မျှခြေအရေအတွက် (Equilibrium Quantity): မျှခြေဈေးနှုန်းမှာ ဝယ်ယူပြီး ရောင်းချတဲ့ အရေအတွက်။
• ဂရပ်ပေါ်တွင် ဖော်ပြပုံ: Demand Curve နဲ့ Supply Curve ဆုံတဲ့နေရာဟာ မျှခြေအမှတ် (Equilibrium Point) ပါ။

www.economicshelp.org

• ဈေးကွက်မျှခြေသို့ ချိန်ညှိမှုများ (Adjustments Towards Equilibrium):
  • ပိုလျှံမှု (Surplus / Excess Supply): ဈေးနှုန်းက မျှခြေဈေးနှုန်းထက် မြင့်နေတဲ့အခါ Quantity Supplied > Quantity Demanded ဖြစ်ပါတယ်။ ထုတ်လုပ်သူတွေ ကုန်ပစ္စည်းတွေကို ရောင်းထွက်အောင် ဈေးနှုန်းလျှော့ချရပါမယ်။ ဈေးနှုန်းကျရင် ဝယ်လိုအားတက်ပြီး ရောင်းလိုအားကျလို့ မျှခြေဆီ ပြန်ရောက်ပါတယ်။
  • ပြတ်လပ်မှု (Shortage / Excess Demand): ဈေးနှုန်းက မျှခြေဈေးနှုန်းထက် နိမ့်နေတဲ့အခါ Quantity Demanded > Quantity Supplied ဖြစ်ပါတယ်။ ဝယ်သူတွေက ကုန်ပစ္စည်းရဖို့ ဈေးပိုပေးပြီး ဝယ်ချင်လာလို့ ဈေးနှုန်း တက်လာပါတယ်။ ဈေးနှုန်းတက်ရင် ဝယ်လိုအားကျပြီး ရောင်းလိုအားတက်လို့ မျှခြေဆီ ပြန်ရောက်ပါတယ်။

၅။ မျှခြေအပေါ် သက်ရောက်မှုများ (Changes in Equilibrium)

Demand Curve သို့မဟုတ် Supply Curve သို့မဟုတ် နှစ်ခုစလုံး ပြောင်းလဲတဲ့အခါ မျှခြေဈေးနှုန်းနဲ့ မျှခြေအရေအတွက်ပါ ပြောင်းလဲသွားပါတယ်။

• Demand တက်ရင်: မျှခြေဈေးနှုန်းနှင့် မျှခြေအရေအတွက် နှစ်ခုစလုံး တက်။
• Demand ကျရင်: မျှခြေဈေးနှုန်းနှင့် မျှခြေအရေအတွက် နှစ်ခုစလုံး ကျ။
• Supply တက်ရင်: မျှခြေဈေးနှုန်း ကျပြီး မျှခြေအရေအတွက် တက်။
• Supply ကျရင်: မျှခြေဈေးနှုန်း တက်ပြီး မျှခြေအရေအတွက် ကျ။
• နှစ်ခုစလုံး ပြောင်းလဲရင်: ရလဒ်ဟာ ပြောင်းလဲမှုရဲ့ ဦးတည်ရာနဲ့ ပမာဏပေါ် မူတည်ပြီး ဈေးနှုန်း သို့မဟုတ် အရေအတွက် တစ်ခုခုက Indeterminate (မဆုံးဖြတ်နိုင်သေး) ဖြစ်နိုင်ပါတယ်။ (ဥပမာ- Demand နဲ့ Supply နှစ်ခုလုံး တက်ရင် Quantity က တက်ပေမယ့် Price ကတော့ ဘယ်လောက်တက်/ကျလဲဆိုတဲ့ ပမာဏပေါ် မူတည်ပါတယ်)။

ယခု အခန်း ပါ ဒီသဘောတရားတွေဟာ စီးပွားရေးပညာရဲ့ အခြေခံကျောက်တိုင်တွေ ဖြစ်ပြီး ဈေးကွက်တွေ ဘယ်လိုအလုပ်လုပ်တယ်ဆိုတာကို နားလည်ဖို့အတွက် မရှိမဖြစ် လိုအပ်ပါတယ်။