CH-4 Demand and Supply Applications

အခန်း ၄ သည် အခန်း ၃ တွင် လေ့လာခဲ့သော ဝယ်လိုအားနှင့် ရောင်းလိုအားဆိုင်ရာ အခြေခံမူများကို လက်တွေ့ကမ္ဘာတွင် မည်သို့အသုံးချပုံနှင့် ဈေးကွက်ရလဒ်များကို မည်သို့ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပုံတို့ကို အသေးစိတ် ဆွေးနွေးထားပါသည်။

၁။ ဈေးနှုန်းစနစ်: ခွဲဝေမှုနှင့် အရင်းအမြစ် ဖြန့်ဝေမှု (The Price System: Rationing and Allocating Resources)

ဈေးကွက်စီးပွားရေးတွင် ဈေးနှုန်းစနစ်သည် အရင်းအမြစ်များကို ခွဲဝေရာတွင် အလွန်အရေးကြီးသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်ပါသည်။ ၎င်းတွင် အဓိကလုပ်ဆောင်ချက် နှစ်ရပ်ရှိပါသည်။

• ဈေးနှုန်းဖြင့် ကန့်သတ်ခွဲဝေခြင်း (Price Rationing):
  • အဓိပ္ပာယ် အတိအကျ: Price Rationing ဆိုသည်မှာ ကုန်ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခု ရှားပါးမှုဖြစ်သည့်အခါ (ဆိုလိုသည်မှာ Equilibrium Price ထက်နိမ့်သော ဈေးနှုန်းတွင် Quantity Demanded က Quantity Supplied ထက် ပိုများနေသည့်အခါ)၊ ဈေးကွက်အတွင်း ကုန်ပစ္စည်း၏ ဈေးနှုန်းသည် အလိုအလျောက် မြင့်တက်လာပြီး၊ ထိုမြင့်တက်လာသော ဈေးနှုန်းက ၎င်းကုန်ပစ္စည်းကို မည်သူများ ရရှိနိုင်သည်၊ မည်သူများ မရရှိနိုင်သည်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် လုပ်ငန်းစဉ် ဖြစ်သည်။ ၎င်းသည် ရှားပါးသော ပစ္စည်းများကို အမှန်တကယ် လိုအပ်ပြီး ၎င်းအတွက် ဈေးပေးဝယ်လိုစိတ်ရှိသော (willingness to pay) စားသုံးသူများထံ ဖြန့်ဝေပေးသည်။
  • ဖြစ်ပေါ်ပုံ ယန္တရား:
    1. ပြတ်လပ်မှု (Shortage) ဖြစ်ပေါ်ခြင်း: ဈေးကွက်တွင် ဝယ်လိုအား (Demand) တိုးလာခြင်း သို့မဟုတ် ရောင်းလိုအား (Supply) ကျဆင်းသွားခြင်းကြောင့် ကုန်ပစ္စည်းပြတ်လပ်မှု (Excess Demand) ဖြစ်ပေါ်သည်။ (ဥပမာ- ကောက်ပဲသီးနှံ ထွက်နှုန်းကျဆင်းခြင်း၊ ဖက်ရှင်ပစ္စည်းအသစ် လူကြိုက်များခြင်း)
    2. ဈေးနှုန်း မြှင့်တက်ခြင်း: ပြတ်လပ်မှုဖြစ်ပေါ်သည့်အခါ ဝယ်သူအချင်းချင်း ပြိုင်ဆိုင်မှု (Competition among buyers) ကြောင့် ကုန်ပစ္စည်းဈေးနှုန်း မြင့်တက်လာသည်။ ထုတ်လုပ်သူများသည်လည်း ဝယ်လိုအားများနေသဖြင့် ဈေးနှုန်းကို တိုးမြှင့်ရောင်းချကြသည်။
    3. ဝယ်လိုအား ကျဆင်းခြင်း (Quantity Demanded Decreases): Law of Demand အရ ဈေးနှုန်းတက်လာသည့်အခါ ဝယ်ယူလိုသော အရေအတွက် (Quantity Demanded) သည် ကျဆင်းသွားသည်။ ဤသို့ဖြင့် ဝယ်လိုအားသည် လက်ရှိရရှိနိုင်သော ရောင်းလိုအားနှင့် ကိုက်ညီသွားအောင် ချိန်ညှိသွားသည်။
  • အကျိုးကျေးဇူး:
    • ထိရောက်မှု (Efficiency): အရင်းအမြစ်များကို အမှန်တကယ်တန်ဖိုးထားပြီး ဈေးပေးဝယ်လိုစိတ်ရှိသူများထံ ရောက်ရှိစေခြင်းဖြင့် အရင်းအမြစ်များ အလေအလွင့်မရှိစေရန် ကူညီပေးသည်။
    • မညီမျှမှု (Equity) နှင့် ပတ်သက်သော စိန်ခေါ်မှု: သို့သော် ဝင်ငွေနည်းသူများအတွက် မရှိမဖြစ်လိုအပ်သော ပစ္စည်းများ (ဥပမာ- ဆေးဝါး၊ အခြေခံစားသောက်ကုန်) ကို ဈေးနှုန်းဖြင့် ခွဲဝေသည့်အခါ ဝယ်ယူနိုင်စွမ်းမရှိသူများ လက်လှမ်းမမီတော့ဘဲ မညီမျှမှုများ (Inequities) ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။ ထို့ကြောင့် အစိုးရ၏ ဈေးနှုန်းထိန်းချုပ်မှုများ ပေါ်ပေါက်လာရခြင်း ဖြစ်သည်။ (အခန်း ၄၊ အမှတ် ၂ တွင် ထပ်မံဆွေးနွေးမည်)
  • ဥပမာ: ရေဘေးသင့်ဒေသတွင် ရေသန့်ရှားပါးသွားသောအခါ ရေသန့်ဈေးနှုန်းများ ရုတ်တရက် မြင့်တက်သွားခြင်း။ ဤသည်မှာ ဈေးနှုန်းဖြင့် ရေသန့်ကို အမှန်တကယ် အရေးတကြီးလိုအပ်သူများထံ ခွဲဝေပေးခြင်းပင် ဖြစ်သည်။
• အရင်းအမြစ်များ ဖြန့်ဝေခြင်း (Resource Allocation):
  • အဓိပ္ပာယ် အတိအကျ: Resource Allocation ဆိုသည်မှာ ဈေးနှုန်းများသည် ထုတ်လုပ်သူများအတွက် ဈေးကွက်၏ လိုအပ်ချက်များကို အချက်ပြပေးပြီး၊ ထိုအချက်ပြမှုများအပေါ် အခြေခံ၍ အရင်းအမြစ် (လုပ်အား၊ အရင်းအနှီး၊ ကုန်ကြမ်း၊ နည်းပညာ) များကို မည်သည့် ကုန်ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှု ထုတ်လုပ်မှုကဏ္ဍသို့ ပိုမိုဦးတည်စေရမည်ကို ဆုံးဖြတ်ပေးသည့် လုပ်ငန်းစဉ် ဖြစ်သည်။
  • ဖြစ်ပေါ်ပုံ ယန္တရား:
    1. ဈေးနှုန်းတက်ခြင်းနှင့် အမြတ်အစွန်းတိုးခြင်း (Price Increase and Profit Motive): ကုန်ပစ္စည်း A ၏ ဈေးနှုန်း မြင့်တက်လာပါက ထုတ်လုပ်သူများအတွက် ထိုကုန်ပစ္စည်းထုတ်လုပ်ခြင်းမှ အမြတ်အစွန်း (Profits) များ ပိုမိုရရှိနိုင်ကြောင်း ညွှန်ပြသည်။
    2. ထုတ်လုပ်သူများ၏ တုံ့ပြန်မှု (Producer Response): အမြတ်အစွန်းရရှိလိုသော စေ့ဆော်မှု (Profit Motive) ကြောင့် ထုတ်လုပ်သူများသည် ကုန်ပစ္စည်း A ကို ပိုမိုထုတ်လုပ်ရန် ဆုံးဖြတ်ကြသည်။
    3. အရင်းအမြစ်များ စီးဆင်းမှု (Flow of Resources): ကုန်ပစ္စည်း A ကို ပိုမိုထုတ်လုပ်ရန်အတွက် ထုတ်လုပ်သူများသည် အခြားအမြတ်အစွန်းနည်းပါးသော ကုန်ပစ္စည်းများ ထုတ်လုပ်မှုကဏ္ဍမှ အရင်းအမြစ်များကို ဆွဲယူပြီး ကုန်ပစ္စည်း A ထုတ်လုပ်မှုကဏ္ဍသို့ ပိုမိုခန့်အပ် ရင်းနှီးမြှုပ်နှံကြသည်။ (ဥပမာ- ကားဈေးကွက်မှာ SUV ကားတွေ လူကြိုက်များပြီး ဈေးတက်လာရင် ကားကုမ္ပဏီတွေဟာ Sedan ကားထုတ်လုပ်မှုအတွက် သုံးနေတဲ့ စက်ရုံတွေ၊ အလုပ်သမားတွေကို SUV ကားထုတ်လုပ်မှုဆီ ပိုမိုပြောင်းလဲ အသုံးပြုလာတာမျိုး)
    4. ဈေးနှုန်းကျခြင်းနှင့် အရင်းအမြစ် ပြောင်းလဲမှု (Price Decrease and Resource Reallocation): ကုန်ပစ္စည်း B ၏ ဈေးနှုန်းကျဆင်းလာပါက အမြတ်အစွန်းနည်းပါးခြင်း (သို့မဟုတ် အရှုံးပေါ်ခြင်း) ကို ပြသနေသဖြင့် ထုတ်လုပ်သူများသည် ကုန်ပစ္စည်း B ထုတ်လုပ်မှုကို လျှော့ချပြီး၊ ၎င်းအတွက် သုံးနေသည့် အရင်းအမြစ်များကို အခြားအမြတ်ပိုရနိုင်သော ကုန်ပစ္စည်းများဆီသို့ ရွှေ့ပြောင်းစေသည်။
  • အကျိုးကျေးဇူး:
    • စားသုံးသူ ဦးစားပေးမှု (Consumer Sovereignty): စားသုံးသူများက မည်သည့်ကုန်ပစ္စည်းကို ဝယ်ယူသည် (သို့မဟုတ် ဝယ်ယူခြင်းမပြုသည်) ဟူသော ဆုံးဖြတ်ချက်များက ဈေးနှုန်းများကို ပြောင်းလဲစေပြီး၊ ဤဈေးနှုန်းပြောင်းလဲမှုများက ထုတ်လုပ်သူများကို ဘာတွေထုတ်လုပ်ရမယ်၊ ဘယ်လောက်ထုတ်လုပ်ရမယ်ဆိုတာကို သွယ်ဝိုက်သောနည်းဖြင့် ညွှန်ကြားနေသည်။ ထို့ကြောင့် ဈေးကွက်စနစ်တွင် စားသုံးသူများသည် အရင်းအမြစ်များ ဖြန့်ဝေမှုကို ဦးတည်ရာပေးနေသူများ ဖြစ်သည်။
    • ထိရောက်သော ထုတ်လုပ်မှု (Efficient Production): ဈေးနှုန်းအချက်ပြမှုများနှင့် အမြတ်အစွန်းယန္တရားသည် ထုတ်လုပ်သူများကို ကုန်ကျစရိတ်သက်သာပြီး အထိရောက်ဆုံးနည်းလမ်းဖြင့် ထုတ်လုပ်နိုင်ရန် တွန်းအားပေးသည်။

အနှစ်ချုပ်အားဖြင့် ဈေးနှုန်းစနစ်သည် ဈေးကွက်စီးပွားရေးတွင် ရှားပါးသော ကုန်ပစ္စည်းများကို တရားမျှတစွာ ခွဲဝေပေးရုံသာမက၊ စီးပွားရေးအတွင်းရှိ အရင်းအမြစ်များကိုလည်း လူ့အဖွဲ့အစည်း၏ လိုအပ်ချက်များနှင့်အညီ အလိုအလျောက်နှင့် ထိရောက်စွာ ဖြန့်ဝေပေးသည့် အလွန်အရေးကြီးသော “Invisible Hand” အဖြစ် ဆောင်ရွက်ပါသည်။

၂။ ဈေးကွက်အပေါ် ကန့်သတ်ချက်များနှင် အခြားခွဲဝေမှုနည်းလမ်းများ (Constraints on the Market and Alternative Rationing Mechanisms)

အစိုးရက ဈေးနှုန်းစနစ်ကို ဝင်ရောက်စွက်ဖက်သည့်အခါ သို့မဟုတ် ဈေးကွက်ယန္တရားကို လွတ်လပ်စွာ လည်ပတ်ခွင့်မပြုသည့်အခါ ပြဿနာများ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါသည်။

• ဈေးနှုန်းအမြင့်ဆုံး ကန့်သတ်ချက် (Price Ceilings):
  • အဓိပ္ပာယ်: အစိုးရက သတ်မှတ်ထားသော ကုန်ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုအတွက် အမြင့်ဆုံး ရောင်းချခွင့်ပြုသည့် တရားဝင်ဈေးနှုန်း။ မျှခြေဈေးနှုန်းအောက်တွင် သတ်မှတ်လေ့ရှိသည်။ (ဥပမာ- အိမ်ငှားခ ထိန်းချုပ်ခြင်း၊ အခြေခံစားသောက်ကုန်များ၏ ဈေးနှုန်းထိန်းချုပ်ခြင်း)
  • ရည်ရွယ်ချက်: အခြေခံလိုအပ်ချက်များကို ဝင်ငွေနည်းသူများ ဝယ်ယူနိုင်ရန် ကူညီပေးခြင်း။
  • ဆိုးကျိုးများ:
    • ပြတ်လပ်မှု (Shortage): ဈေးနှုန်းအမြင့်ဆုံး ကန့်သတ်ချက်ကို မျှခြေဈေးနှုန်းအောက်တွင် သတ်မှတ်ပါက Quantity Demanded > Quantity Supplied ဖြစ်သောကြောင့် ပြတ်လပ်မှု ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
    • ဈေးနှုန်းမဟုတ်သော ခွဲဝေမှုများ (Non-price rationing): ပြတ်လပ်မှုဖြစ်သည့်အခါ ဈေးနှုန်းဖြင့် မဟုတ်ဘဲ တန်းစီစောင့်ဆိုင်းခြင်း (queuing)၊ ရိက္ခာကတ်များ (ration coupons) သို့မဟုတ် အကျင့်ပျက်ခြစားမှု (bribery) ကဲ့သို့သော အခြားခွဲဝေမှုစနစ်များ ပေါ်ပေါက်လာသည်။
    • မှောင်ခိုဈေးကွက် (Black Markets): တရားမဝင် ဈေးနှုန်းမြင့်မြင့်ဖြင့် ရောင်းဝယ်ဖောက်ကားသည့် ဈေးကွက်များ ပေါ်ပေါက်လာသည်။
    • အရည်အသွေးကျဆင်းခြင်း: ထုတ်လုပ်သူများသည် ဈေးနှုန်းကန့်သတ်ခံထားရသောကြောင့် ကုန်ကျစရိတ်လျှော့ချရန်အတွက် ကုန်ပစ္စည်းအရည်အသွေးကို လျှော့ချတတ်သည်။
• ဈေးနှုန်းအနိမ့်ဆုံး ကန့်သတ်ချက် (Price Floors):
  • အဓိပ္ပာယ်: အစိုးရက သတ်မှတ်ထားသော ကုန်ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုတစ်ခုအတွက် အနိမ့်ဆုံး ရောင်းချခွင့်ပြုသည့် တရားဝင်ဈေးနှုန်း။ မျှခြေဈေးနှုန်းအထက်တွင် သတ်မှတ်လေ့ရှိသည်။ (ဥပမာ- အလုပ်သမားအနိမ့်ဆုံး လုပ်ခလစာ Minimum Wage၊ စိုက်ပျိုးရေး ထုတ်ကုန်ဈေးနှုန်း ထိန်းချုပ်ခြင်း)
  • ရည်ရွယ်ချက်: ထုတ်လုပ်သူများ သို့မဟုတ် လုပ်သားများ၏ ဝင်ငွေကို မြှင့်တင်ရန်။
  • ဆိုးကျိုးများ:
    • ပိုလျှံမှု (Surplus): ဈေးနှုန်းအနိမ့်ဆုံး ကန့်သတ်ချက်ကို မျှခြေဈေးနှုန်းအထက်တွင် သတ်မှတ်ပါက Quantity Supplied > Quantity Demanded ဖြစ်သောကြောင့် ပိုလျှံမှု ဖြစ်ပေါ်စေသည်။
    • အလုပ်လက်မဲ့ပြဿနာ: အနိမ့်ဆုံးလုပ်ခလစာ သတ်မှတ်ခြင်းက အလုပ်သမားပိုလျှံမှု (အလုပ်လက်မဲ့) ကို ဖြစ်ပေါ်စေနိုင်သည်။
    • ကုန်ကျစရိတ်မြင့်တက်ခြင်း: အစိုးရအနေဖြင့် ပိုလျှံနေသော ကုန်ပစ္စည်းများကို ဝယ်ယူစုဆောင်းထားရခြင်းကြောင့် အစိုးရအသုံးစရိတ် မြင့်တက်စေနိုင်သည်။

၃။ ဝယ်လိုအားနှင် ရောင်းလိုအား ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်း: အခွန်အကောက်များ (Tariffs / Taxes)

အခွန်အကောက်များ (အထူးသဖြင့် Tariffs – သွင်းကုန်ခွန်) သည် ဈေးကွက်အပေါ် မည်သို့သက်ရောက်မှုရှိသည်ကို Demand & Supply ကို အသုံးပြု၍ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာနိုင်သည်။

• အခွန် (Tax) သက်ရောက်မှု:
  • အစိုးရက ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုပေါ် အခွန်စည်းကြပ်သည့်အခါ ထုတ်လုပ်သူများအတွက် ထုတ်လုပ်မှုကုန်ကျစရိတ် တိုးလာသကဲ့သို့ ဖြစ်စေသည်။
  • ၎င်းသည် Supply Curve ကို ဘယ်ဘက်သို့ (သို့မဟုတ် အပေါ်သို့) ရွှေ့ပြောင်းစေသည်။
  • ရလဒ်အနေဖြင့် ဈေးကွက်မျှခြေ ဈေးနှုန်းသည် မြင့်တက်လာပြီး မျှခြေအရေအတွက်သည် ကျဆင်းသွားသည်။
  • အခွန်၏ဝန်ထုပ်ဝန်ပိုး (Tax Incidence) ကို ဝယ်သူနှင့် ရောင်းသူ နှစ်ဦးစလုံး ခံစားရသည်။ မည်သူက ပိုခံရသည်မှာ Demand နှင့် Supply ၏ တုံ့ပြန်မှု (elasticity) အပေါ် မူတည်သည်။
  • Deadweight Loss: အခွန်များကြောင့် ဈေးကွက်သည် ထိရောက်မှုမရှိတော့ဘဲ Deadweight Loss (လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက် အသားတင် ဆုံးရှုံးမှု) ဖြစ်ပေါ်စေသည်။

၄။ ဝယ်လိုအား၊ ရောင်းလိုအားနှင့် ဈေးကွက်ထိရောက်မှု (Supply and Demand and Market Efficiency)

ဤအပိုင်းသည် ဈေးကွက်မျှခြေအခြေအနေတွင် ဈေးကွက်၏ ထိရောက်မှု (efficiency) ကို တိုင်းတာသည့် အယူအဆများကို မိတ်ဆက်ပေးထားသည်။

• စားသုံးသူ ပိုလျှံမှု (Consumer Surplus):
  • စားသုံးသူတစ်ဦးက ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုအတွက် အများဆုံး ပေးချေလိုသည့် ဈေးနှုန်းနှင့် အမှန်တကယ် ပေးချေရသည့် ဈေးနှုန်းတို့၏ ကွာခြားချက်။
  • ၎င်းသည် စားသုံးသူများ ဈေးကွက်မှ ရရှိသည့် အကျိုးအမြတ်ကို တိုင်းတာသည်။
  • ဂရပ်ဖစ်အားဖြင့်၊ Demand Curve အောက်၊ ဈေးကွက်ဈေးနှုန်းအထက် ဧရိယာ ဖြစ်သည်။
• ထုတ်လုပ်သူ ပိုလျှံမှု (Producer Surplus):
  • ထုတ်လုပ်သူတစ်ဦးက ကုန်ပစ္စည်းတစ်ခုကို အနိမ့်ဆုံး ရောင်းချလိုသည့် ဈေးနှုန်း (ကုန်ကျစရိတ်) နှင့် အမှန်တကယ် ရရှိသည့် ဈေးနှုန်းတို့၏ ကွာခြားချက်။
  • ၎င်းသည် ထုတ်လုပ်သူများ ဈေးကွက်မှ ရရှိသည့် အကျိုးအမြတ်ကို တိုင်းတာသည်။
  • ဂရပ်ဖစ်အားဖြင့်၊ Supply Curve အထက်၊ ဈေးကွက်ဈေးနှုန်းအောက် ဧရိယာ ဖြစ်သည်။
• စုစုပေါင်း ပိုလျှံမှု / လူမှုဖူလုံရေး (Total Surplus / Social Welfare):
  • Consumer Surplus နှင့် Producer Surplus နှစ်ခုပေါင်းဖြစ်သည်။
  • ပြိုင်ဆိုင်မှုပြည့်ဝသော ဈေးကွက် (Perfectly Competitive Market) သည် မျှခြေအခြေအနေတွင် စုစုပေါင်း ပိုလျှံမှုကို အများဆုံးဖြစ်အောင် လုပ်ဆောင်ပေးနိုင်သည်ဟု စီးပွားရေးပညာရှင်များက ယူဆကြသည်။ ထို့ကြောင့် မျှခြေအမှတ်သည် ထိရောက်သော အခြေအနေ (Efficient Outcome) ဖြစ်ပါသည်။
  • Deadweight Loss: ဈေးကွက်စွက်ဖက်မှုများ (ဥပမာ- ဈေးနှုန်းကန့်သတ်ခြင်း၊ အခွန်များ) သို့မဟုတ် ဈေးကွက်မအောင်မြင်မှု (market failures) များကြောင့် ဈေးကွက်မျှခြေမှ သွေဖည်ပြီး စုစုပေါင်းပိုလျှံမှု လျှော့ကျသွားပါက Deadweight Loss ဖြစ်ပေါ်ပါသည်။ ၎င်းသည် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွက် ဖြစ်နိုင်ခြေရှိသော အကျိုးအမြတ်များ ဆုံးရှုံးသွားခြင်းကို ရည်ညွှန်းပါသည်။

၅။ နိဂုံးချုပ် (Looking Ahead)

အခန်း ၄ သည် Demand and Supply မော်ဒယ်၏ လက်တွေ့အသုံးချနိုင်စွမ်းကို ပြသပြီး၊ ၎င်းသည် စီးပွားရေးမူဝါဒများ၊ ဈေးကွက်၏ အပြုအမူများနှင့် မမျှော်မှန်းထားသော ရလဒ်များကို နားလည်ရန် အလွန်အရေးကြီးကြောင်း ဖော်ပြထားပါသည်။ ဤအခြေခံများသည် နောင်လာမည့် Macroeconomics ၏ ပိုမိုရှုပ်ထွေးသော မော်ဒယ်များကို လေ့လာရန်အတွက် ခိုင်မာသော အုတ်မြစ်တစ်ခုကို ချပေးပါသည်။

---