ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership)
ဒီအခန်းရဲ့ ပထမဆုံးအပိုင်းကတော့ “ခေါင်းဆောင်မှုရဲ့ သဘောသဘာဝ (The Nature of Leadership)” နဲ့ “စီမံခန့်ခွဲမှုမှ ခေါင်းဆောင်မှုသို့ (From Management to Leadership)” အကြောင်း ဖြစ်ပါတယ်။
ခေါင်းဆောင်မှုရဲ့ သဘောသဘာဝ (The Nature of Leadership)
- အဓိပ္ပာယ်: ခေါင်းဆောင်မှုဆိုတာ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ပန်းတိုင်တွေကို အောင်မြင်အောင် လုပ်ဆောင်နိုင်ဖို့အတွက် လူတွေကို လှုံ့ဆော်ပေးနိုင်တဲ့၊ လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဟာ လူတွေကို မှန်ကန်တဲ့ လမ်းကြောင်းပေါ် ရောက်အောင် ဦးဆောင်လမ်းပြပေးတာ ဖြစ်ပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်မှုနှင့် စီမံခန့်ခွဲမှု ကွာခြားချက်:
- စီမံခန့်ခွဲသူ (Manager): အဓိကအားဖြင့် ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်း (Coping with Complexity)၊ စီစဉ်ခြင်း (Planning)၊ ဘတ်ဂျက်ချမှတ်ခြင်း (Budgeting)၊ ဖွဲ့စည်းခြင်း (Organizing)၊ ဝန်ထမ်းခန့်အပ်ခြင်း (Staffing)၊ ထိန်းချုပ်ခြင်း (Controlling) နှင့် ပြဿနာဖြေရှင်းခြင်း (Problem Solving) တို့ကို လုပ်ဆောင်ပါတယ်။ စနစ်တွေနဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို အာရုံစိုက်ပြီး အရာရာကို မှန်ကန်စွာ လုပ်ဆောင်ဖို့ ကြိုးစားပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင် (Leader): အဓိကအားဖြင့် ပြောင်းလဲမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းခြင်း (Coping with Change)၊ မျှော်မှန်းချက်ချမှတ်ခြင်း (Setting a Direction/Vision)၊ လူတွေကို ချိန်ညှိခြင်း (Aligning People)၊ လှုံ့ဆော်ခြင်း (Motivating) နှင့် စိတ်အားထက်သန်စေခြင်း (Inspiring) တို့ကို လုပ်ဆောင်ပါတယ်။ လူတွေကို အာရုံစိုက်ပြီး မှန်ကန်တဲ့ အရာတွေကို လုပ်ဆောင်ဖို့ ကြိုးစားပါတယ်။
- အချုပ်အားဖြင့်၊ မန်နေဂျာက အလုပ်တွေကို စီမံခန့်ခွဲပြီး ခေါင်းဆောင်က လူတွေကို ဦးဆောင်ပါတယ်။ ဒါပေမယ့် ခေတ်သစ်လုပ်ငန်းခွင်မှာ မန်နေဂျာတိုင်းဟာ ခေါင်းဆောင်မှု အရည်အချင်းတွေ ရှိဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
စီမံခန့်ခွဲမှုမှ ခေါင်းဆောင်မှုသို့ (From Management to Leadership)
- ခေတ်သစ်လုပ်ငန်းခွင်မှာ မန်နေဂျာတွေဟာ ရိုးရာ စီမံခန့်ခွဲမှု လုပ်ငန်းဆောင်တာတွေအပြင် ခေါင်းဆောင်မှု အရည်အချင်းတွေကိုပါ ပိုင်ဆိုင်ဖို့ လိုအပ်လာပါတယ်။
- ဒါဟာ အဖွဲ့အစည်းတွေ ပိုမိုပြောင်းလဲလာခြင်း၊ ဝန်ထမ်းတွေ ပိုမိုစွမ်းဆောင်ရည် ရှိလာခြင်း၊ ပိုမိုပူးပေါင်းဆောင်ရွက်မှု လိုအပ်လာခြင်း စတဲ့ အချက်တွေကြောင့် ဖြစ်ပါတယ်။
- ထိရောက်တဲ့ မန်နေဂျာတစ်ဦးဟာ စီမံခန့်ခွဲမှု (Management) နဲ့ ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership) နှစ်ခုလုံးကို ဟန်ချက်ညီညီ ပေါင်းစပ်အသုံးပြုနိုင်ရပါမယ်။
ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership)
ခေတ်ပြိုင်ခေါင်းဆောင်မှု ချဉ်းကပ်ပုံများ (Contemporary Leadership Approaches)
ခေတ်ပြိုင် ခေါင်းဆောင်မှု သီအိုရီတွေဟာ ရိုးရာချဉ်းကပ်မှုတွေထက် ပိုမိုရှုပ်ထွေးပြီး ခေါင်းဆောင်ရဲ့ အရည်အချင်း၊ အပြုအမူနဲ့ အခြေအနေအပေါ် မူတည်တဲ့ အခန်းကဏ္ဍတွေကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားပါတယ်။
- စစ်မှန်သော ခေါင်းဆောင်မှု (Authentic Leadership):
- အဓိပ္ပာယ်: စစ်မှန်သော ခေါင်းဆောင်ဆိုတာ သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်တန်ဖိုးတွေ၊ ယုံကြည်ချက်တွေ၊ အားသာချက်၊ အားနည်းချက်တွေကို ကောင်းစွာသိရှိပြီး၊ သူတို့ရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေဟာ အဲဒီတန်ဖိုးတွေနဲ့ ကိုက်ညီတဲ့ ခေါင်းဆောင်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ သူတို့ဟာ ရိုးသားမှု၊ ပွင့်လင်းမှုနဲ့ ကိုယ်ပိုင်သမာဓိကို အလေးထားပါတယ်။
- လက္ခဏာများ:
- မိမိကိုယ်ကို သိရှိခြင်း (Self-Awareness): ကိုယ့်ရဲ့ အတွေးအမြင်၊ ခံစားချက်၊ တန်ဖိုးတွေကို နားလည်ခြင်း။
- ပြည်တွင်းကျင့်ဝတ်သိက္ခာ (Internalized Moral Perspective): ကိုယ့်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်ကျင့်ဝတ်မူများကို ခိုင်ခိုင်မာမာ ဆုပ်ကိုင်ထားခြင်း။
- မျှတသော အချက်အလက် ဆောင်ရွက်ခြင်း (Balanced Processing): အချက်အလက်တွေကို ဘက်လိုက်မှုမရှိဘဲ မျှတစွာ ဆန်းစစ်ခြင်း။
- ပွင့်လင်းသော ဆက်ဆံရေး (Relational Transparency): အခြားသူတွေနဲ့ ပွင့်ပွင့်လင်းလင်း ဆက်သွယ်ခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ယုံကြည်မှုနဲ့ လေးစားမှုကို ရရှိစေပြီး၊ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုကို ပိုမိုကောင်းမွန်စေပါတယ်။
- ဝန်ဆောင်မှုပေးသော ခေါင်းဆောင်မှု (Servant Leadership):
- အဓိပ္ပာယ်: ဝန်ဆောင်မှုပေးသော ခေါင်းဆောင်ဆိုတာ သူတို့ရဲ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်က ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းပေးဖို့၊ သူတို့ရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အထောက်အကူပြုဖို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်က အလုပ်အဖွဲ့ရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ကိုယ့်အကျိုးစီးပွားထက် ရှေ့တန်းတင်ပါတယ်။
- လက္ခဏာများ:
- နားထောင်ခြင်း (Listening): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စကားကို ကောင်းစွာ နားထောင်ခြင်း။
- စာနာမှု (Empathy): အခြားသူတွေရဲ့ ခံစားချက်တွေကို နားလည်စာနာခြင်း။
- ကုသပေးခြင်း (Healing): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှုတွေကို ကုစားပေးခြင်း။
- စည်းရုံးသိမ်းသွင်းခြင်း (Persuasion): အာဏာသုံးခြင်းထက် စည်းရုံးသိမ်းသွင်းခြင်းဖြင့် ဦးဆောင်ခြင်း။
- အသိပေးခြင်း (Awareness): မိမိကိုယ်ကိုနှင့် ပတ်ဝန်းကျင်ကို ကောင်းစွာ သိရှိခြင်း။
- ခန့်မှန်းနိုင်စွမ်း (Foresight): အနာဂတ်ကို ကြိုတင်ခန့်မှန်းနိုင်ခြင်း။
- ထိန်းသိမ်းစောင့်ရှောက်မှု (Stewardship): အဖွဲ့အစည်းကို ကောင်းမွန်စွာ စောင့်ရှောက်ခြင်း။
- လူများ၏ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အားပေးခြင်း (Commitment to the Growth of People): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ကိုယ်ပိုင်နှင့် လုပ်ငန်းခွင် ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အားပေးခြင်း။
- အသိုင်းအဝိုင်း တည်ဆောက်ခြင်း (Building Community): အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ခိုင်မာသော အသိုင်းအဝိုင်းတစ်ခု တည်ဆောက်ခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှု၊ ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုနဲ့ အဖွဲ့အစည်းအပေါ် သစ္စာစောင့်သိမှုကို မြှင့်တင်ပေးပါတယ်။
- ပြောင်းလဲမှု ဖန်တီးသော ခေါင်းဆောင်မှု (Transformational Leadership):
- အဓိပ္ပာယ်: ပြောင်းလဲမှု ဖန်တီးသော ခေါင်းဆောင်ဆိုတာ ဝန်ထမ်းတွေကို သူတို့ရဲ့ ကိုယ်ပိုင်အကျိုးစီးပွားထက် အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အကျိုးစီးပွားကို ပိုမိုအာရုံစိုက်လာအောင် လှုံ့ဆော်ပေးနိုင်တဲ့ ခေါင်းဆောင်မျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ သူတို့ဟာ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ မျှော်မှန်းချက်တွေကို မြှင့်တင်ပေးပြီး၊ အဖွဲ့အစည်းကို အကြီးစား ပြောင်းလဲမှုတွေဆီ ဦးဆောင်ပါတယ်။
- လက္ခဏာများ (Four I’s):
- စံနမူနာပြ သြဇာ (Idealized Influence): ခေါင်းဆောင်က စံနမူနာပြပြီး လေးစားခံရခြင်း၊ ယုံကြည်မှု ရရှိခြင်း။
- စိတ်အားထက်သန်စေသော လှုံ့ဆော်မှု (Inspirational Motivation): ဆွဲဆောင်မှုရှိတဲ့ မျှော်မှန်းချက်ကို ဖော်ပြပြီး ဝန်ထမ်းတွေကို စိတ်အားထက်သန်စေခြင်း။
- တစ်ဦးချင်းစီကို ထည့်သွင်းစဉ်းစားခြင်း (Individualized Consideration): ဝန်ထမ်းတစ်ဦးချင်းစီရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဂရုစိုက်ပြီး လမ်းညွှန်မှု၊ ပံ့ပိုးမှု ပေးခြင်း။
- ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေးကို လှုံ့ဆော်ခြင်း (Intellectual Stimulation): ဝန်ထမ်းတွေကို ပြဿနာတွေကို ဆန်းသစ်တဲ့ နည်းလမ်းတွေနဲ့ စဉ်းစားစေဖို့၊ ဖန်တီးမှုရှိရှိ လုပ်ဆောင်စေဖို့ တွန်းအားပေးခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: အဖွဲ့အစည်းအတွင်း ကြီးမားသော ပြောင်းလဲမှုများ၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုများ (Innovation) နှင့် စွမ်းဆောင်ရည် မြှင့်တင်မှုများအတွက် အလွန်ထိရောက်ပါတယ်။
- အရောင်းအဝယ် ခေါင်းဆောင်မှု (Transactional Leadership):
- အဓိပ္ပာယ်: အရောင်းအဝယ် ခေါင်းဆောင်မှုဆိုတာ ခေါင်းဆောင်နဲ့ ဝန်ထမ်းကြား “လဲလှယ်မှု” (Exchange) အပေါ် အခြေခံတဲ့ ပုံစံ ဖြစ်ပါတယ်။ ဝန်ထမ်းတွေက အလုပ်လုပ်ပေးရင် ခေါင်းဆောင်က ဆုလာဘ် (ဥပမာ- လစာ၊ ရာထူးတိုး) ပေးမယ်ဆိုတဲ့ သဘောတရား ဖြစ်ပါတယ်။
- လက္ခဏာများ:
- အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ဆုလာဘ် (Contingent Reward): ပန်းတိုင်ရောက်ရင် ဆုပေးမယ်လို့ ကတိပေးခြင်း။
- ခြွင်းချက်ဖြင့် စီမံခန့်ခွဲမှု (Management by Exception): ပြဿနာပေါ်လာမှ ဝင်ရောက်ဖြေရှင်းခြင်း (Active) သို့မဟုတ် ပြဿနာပေါ်ပြီးနောက်မှ ဝင်ရောက်ဖြေရှင်းခြင်း (Passive)။
- အရေးကြီးပုံ: လုပ်ရိုးလုပ်စဉ် လုပ်ငန်းဆောင်တာများ၊ တည်ငြိမ်သော ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ရှင်းလင်းသော ပန်းတိုင်များရှိသည့် အခြေအနေများတွင် ထိရောက်သည်။
- အားနည်းချက်: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ဖန်တီးနိုင်စွမ်းနဲ့ စိတ်အားထက်သန်မှုကို ကန့်သတ်နိုင်ပြီး ရေရှည်ပြောင်းလဲမှုအတွက် မသင့်တော်ပါ။
ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership)
ခေါင်းဆောင်မှု စွမ်းအား (Leader Power)
စွမ်းအား (Power) ဆိုတာ အခြားသူတွေရဲ့ အပြုအမူကို လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဖြစ်ပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်တွေဟာ သူတို့ရဲ့ ပန်းတိုင်တွေကို အောင်မြင်ဖို့အတွက် ဒီစွမ်းအားတွေကို အသုံးပြုကြပါတယ်။
- အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Organizational Power):
ဒါကတော့ အဖွဲ့အစည်းအတွင်းက ရာထူး၊ အနေအထား သို့မဟုတ် အခန်းကဏ္ဍကြောင့် ရရှိလာတဲ့ စွမ်းအားမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။
- ဆုလာဘ်ပေးနိုင်သော စွမ်းအား (Reward Power):
- အဓိပ္ပာယ်: ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက အခြားသူတွေဆီကို ဆုလာဘ်တွေ (ဥပမာ- လစာတိုးပေးခြင်း၊ ရာထူးတိုးပေးခြင်း၊ အသိအမှတ်ပြုခြင်း၊ အကျိုးခံစားခွင့်များ) ပေးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဖြစ်ပါတယ်။
- ဥပမာ: မန်နေဂျာတစ်ဦးက ဝန်ထမ်းတစ်ဦးရဲ့ ကောင်းမွန်တဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်အတွက် Bonus ပေးခြင်း။
- အပြစ်ပေးနိုင်သော စွမ်းအား (Coercive Power):
- အဓိပ္ပာယ်: ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက အခြားသူတွေကို အပြစ်ပေးနိုင်တဲ့၊ ဒဏ်ခတ်နိုင်တဲ့ သို့မဟုတ် မနှစ်မြို့ဖွယ်ရာ ရလဒ်တွေ ပေးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဖြစ်ပါတယ်။ (ဥပမာ- အလုပ်မှ ထုတ်ပယ်ခြင်း၊ လစာဖြတ်တောက်ခြင်း၊ ရာထူးလျှော့ချခြင်း၊ အလုပ်ဆိုးများ ပေးခြင်း)။
- ဥပမာ: မန်နေဂျာတစ်ဦးက စည်းကမ်းမလိုက်နာတဲ့ ဝန်ထမ်းကို သတိပေးခြင်း သို့မဟုတ် အရေးယူခြင်း။ ဒီစွမ်းအားကို အသုံးပြုတဲ့အခါ သတိထားရပါမယ်။ အလွန်အကျွံ အသုံးပြုရင် ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ဓာတ်ကို ကျဆင်းစေပြီး ဆန့်ကျင်ဘက် ရလဒ်တွေ ဖြစ်ပေါ်နိုင်ပါတယ်။
- တရားဝင် စွမ်းအား (Legitimate Power):
- အဓိပ္ပာယ်: အဖွဲ့အစည်းအတွင်းက တရားဝင် ရာထူး သို့မဟုတ် အခွင့်အာဏာကြောင့် ရရှိလာတဲ့ စွမ်းအား ဖြစ်ပါတယ်။ ဝန်ထမ်းတွေက ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ရာထူးကို လေးစားပြီး သူ့ရဲ့ ညွှန်ကြားချက်တွေကို လိုက်နာရမယ်လို့ ယုံကြည်တဲ့အခါ ဒီစွမ်းအားက အလုပ်လုပ်ပါတယ်။
- ဥပမာ: CEO တစ်ဦးရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို ဝန်ထမ်းတွေက လိုက်နာခြင်း၊ ဌာနမှူးတစ်ဦးက သူ့ရဲ့ ဌာနအတွင်း ညွှန်ကြားချက်များ ပေးခြင်း။
- ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Personal Power):
ဒါကတော့ ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ကိုယ်ပိုင် လက္ခဏာတွေ၊ ကျွမ်းကျင်မှုတွေနဲ့ အခြားသူတွေနဲ့ ဆက်ဆံရေးကြောင့် ရရှိလာတဲ့ စွမ်းအားမျိုး ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီစွမ်းအားက အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ စွမ်းအားထက် ပိုမို ထိရောက်ပြီး ရေရှည်တည်တံ့ပါတယ်။
- ကျွမ်းကျင်မှုဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Expert Power):
- အဓိပ္ပာယ်: ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက တိကျတဲ့ နယ်ပယ်တစ်ခုမှာ ထူးခြားတဲ့ အသိပညာ၊ ကျွမ်းကျင်မှု သို့မဟုတ် အတွေ့အကြုံရှိတဲ့အတွက် ရရှိလာတဲ့ စွမ်းအား ဖြစ်ပါတယ်။ အခြားသူတွေက သူ့ရဲ့ အသိပညာကို ယုံကြည်လို့ သူ့ကို လိုက်နာကြတာ ဖြစ်ပါတယ်။
- ဥပမာ: နည်းပညာ ကျွမ်းကျင်သူတစ်ဦးက နည်းပညာဆိုင်ရာ ပြဿနာတွေကို ဖြေရှင်းပေးနိုင်တဲ့အတွက် သူ့ကို လေးစားပြီး သူ့စကားကို နားထောင်ခြင်း။
- ကိုးကွယ်အားထားမှုဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Referent Power):
- အဓိပ္ပာယ်: ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးက အခြားသူတွေရဲ့ လေးစားမှု၊ နှစ်သက်မှု၊ သစ္စာစောင့်သိမှုနဲ့ ကိုးကွယ်အားထားမှုတို့ကို ရရှိတဲ့အတွက် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ စွမ်းအား ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီစွမ်းအားက ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား၊ ဆွဲဆောင်မှုရှိတဲ့ ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေးနဲ့ အပြုအမူတွေကနေ လာတာ ဖြစ်ပါတယ်။
- ဥပမာ: ဝန်ထမ်းတွေက သူတို့ရဲ့ မန်နေဂျာကို ကိုယ်ချင်းစာတရားရှိပြီး တရားမျှတတဲ့အတွက် လေးစားပြီး သူ့ကို အတုယူချင်စိတ် ရှိခြင်း။
အရေးကြီးပုံ:
- ခေါင်းဆောင်တွေဟာ ဒီစွမ်းအား အမျိုးအစားတွေကို နားလည်ပြီး အခြေအနေအလိုက် မှန်ကန်စွာ အသုံးပြုတတ်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
- ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Expert Power, Referent Power) တွေက အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Reward, Coercive, Legitimate Power) တွေထက် ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှု၊ စွမ်းဆောင်ရည်နဲ့ အဖွဲ့အစည်းအပေါ် ကတိကဝတ်ပြုမှု (Commitment) ကို ပိုမို မြှင့်တင်ပေးနိုင်ပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်မှု ထိရောက်မှုဟာ စွမ်းအားကို ဘယ်လို အသုံးပြုလဲဆိုတဲ့အပေါ်မှာ များစွာ မူတည်ပါတယ်။
ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership)
ခေါင်းဆောင်မှု ချဉ်းကပ်ပုံများ/သီအိုရီများ (Leadership Approaches/Theories)
- အရည်အချင်းပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Trait Approaches):
- အဓိပ္ပာယ်: ဒီချဉ်းကပ်ပုံက ခေါင်းဆောင်တွေမှာ မွေးရာပါ ဒါမှမဟုတ် ပင်ကိုရှိနေတဲ့ သီးခြားအရည်အချင်းတွေ (Traits) ကြောင့် သူတို့ဟာ ခေါင်းဆောင်ဖြစ်လာတယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ “ခေါင်းဆောင်တွေဟာ မွေးဖွားလာတာ၊ ဖန်တီးယူလို့ မရဘူး” ဆိုတဲ့ အယူအဆနဲ့ ဆက်စပ်ပါတယ်။
- အဓိက အရည်အချင်းများ:
- ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အရည်အချင်းများ: အရပ်အမောင်း၊ ကိုယ်အလေးချိန်၊ ရုပ်ရည်။ (ယခုအခါ အရေးမကြီးတော့ပါ)
- ဉာဏ်ရည်ဉာဏ်သွေးဆိုင်ရာ အရည်အချင်းများ: ဉာဏ်ရည်မြင့်မားခြင်း၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ချနိုင်စွမ်း၊ အသိပညာ။
- ကိုယ်ရည်ကိုယ်သွေးဆိုင်ရာ အရည်အချင်းများ: မိမိကိုယ်ကို ယုံကြည်မှုရှိခြင်း၊ စိတ်အားထက်သန်ခြင်း၊ ရိုးသားခြင်း၊ သမာဓိရှိခြင်း၊ စိတ်တည်ငြိမ်ခြင်း၊ လူမှုဆက်ဆံရေး ကောင်းမွန်ခြင်း။
- လုပ်ငန်းခွင်ဆိုင်ရာ အရည်အချင်းများ: အသိပညာ၊ ကျွမ်းကျင်မှု၊ အတွေ့အကြုံ။
- အားသာချက်: ခေါင်းဆောင်တွေမှာ ရှိသင့်တဲ့ အရည်အချင်းတွေကို ဖော်ထုတ်ပေးနိုင်ခြင်း။
- အားနည်းချက်: အရည်အချင်းရှိတိုင်း ခေါင်းဆောင်ကောင်း ဖြစ်လာမယ်လို့ အာမမခံနိုင်ခြင်း၊ အခြေအနေရဲ့ သက်ရောက်မှုကို ထည့်မစဉ်းစားခြင်း၊ အရည်အချင်းတွေကို သင်ယူဖို့ ဒါမှမဟုတ် ပြောင်းလဲဖို့ ခက်ခဲခြင်း။
- အပြုအမူပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Behavioral Approaches):
- အဓိပ္ပာယ်: ဒီချဉ်းကပ်ပုံက ခေါင်းဆောင်တွေ ဘာလုပ်ဆောင်လဲ (What leaders do) ဆိုတဲ့ အပြုအမူတွေအပေါ် အာရုံစိုက်ပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်မှု အရည်အချင်းတွေကို သင်ယူပြီး ပြုစုပျိုးထောင်နိုင်တယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ “ခေါင်းဆောင်တွေဟာ ဖန်တီးယူလို့ရတယ်” ဆိုတဲ့ အယူအဆနဲ့ ဆက်စပ်ပါတယ်။
- အဓိက အပြုအမူများ (Ohio State Studies & University of Michigan Studies):
- Consideration (ထည့်သွင်းစဉ်းစားမှု): ခေါင်းဆောင်က ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ခံစားချက်တွေ၊ လိုအပ်ချက်တွေနဲ့ သက်သာချောင်ချိရေးကို ဘယ်လောက် အလေးထားလဲဆိုတာကို ဖော်ပြတဲ့ အပြုအမူများ (ဥပမာ- ဖော်ရွေခြင်း၊ လေးစားခြင်း၊ ယုံကြည်မှု ပေးခြင်း)။
- Initiating Structure (ဖွဲ့စည်းပုံ စတင်ခြင်း): ခေါင်းဆောင်က အလုပ်တာဝန်တွေ၊ အခန်းကဏ္ဍတွေနဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို ဘယ်လောက် ရှင်းရှင်းလင်းလင်း သတ်မှတ်ပေးလဲဆိုတာကို ဖော်ပြတဲ့ အပြုအမူများ (ဥပမာ- ပန်းတိုင်တွေ ချမှတ်ခြင်း၊ စည်းမျဉ်းတွေ ချမှတ်ခြင်း၊ လုပ်ငန်းခွင်ကို စနစ်တကျ စီစဉ်ခြင်း)။
- Employee-Centered (ဝန်ထမ်းဗဟိုပြု): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်၊ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုနဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှုကို အာရုံစိုက်ခြင်း။ (Michigan Studies)
- Job-Centered (အလုပ်ဗဟိုပြု): အလုပ်တာဝန်တွေကို ပြီးမြောက်အောင် လုပ်ဆောင်ခြင်း၊ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို အာရုံစိုက်ခြင်း။ (Michigan Studies)
- အားသာချက်: ခေါင်းဆောင်မှု အရည်အချင်းတွေကို သင်ယူနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆကို ထောက်ခံခြင်း၊ ခေါင်းဆောင်မှု လေ့ကျင့်ရေး အစီအစဉ်တွေအတွက် အထောက်အကူပြုခြင်း။
- အားနည်းချက်: အခြေအနေရဲ့ သက်ရောက်မှုကို ထည့်မစဉ်းစားခြင်း၊ အပြုအမူတစ်ခုတည်းက အခြေအနေတိုင်းမှာ အကောင်းဆုံးလို့ ပြောလို့မရခြင်း။
- အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Contingency/Situational Approaches):
- အဓိပ္ပာယ်: ဒီချဉ်းကပ်ပုံက ခေါင်းဆောင်မှု ထိရောက်မှုဟာ ခေါင်းဆောင်ရဲ့ အရည်အချင်း ဒါမှမဟုတ် အပြုအမူတစ်ခုတည်းအပေါ် မူတည်တာ မဟုတ်ဘဲ၊ ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ပုံစံနဲ့ အခြေအနေရဲ့ ကိုက်ညီမှု အပေါ်မှာ မူတည်တယ်လို့ ယုံကြည်ပါတယ်။ “အကောင်းဆုံး ခေါင်းဆောင်မှု ပုံစံဆိုတာ မရှိဘူး၊ အခြေအနေအလိုက် ပြောင်းလဲရမယ်” ဆိုတဲ့ အယူအဆ ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိက သီအိုရီများ:
- Fiedler’s Contingency Theory: ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ပုံစံ (Task-oriented သို့မဟုတ် Relationship-oriented) နဲ့ အခြေအနေရဲ့ သင့်လျော်မှု (Leader-member relations, Task structure, Position power) အပေါ် မူတည်ပြီး ထိရောက်မှုကို တိုင်းတာခြင်း။
- Hersey and Blanchard’s Situational Leadership Theory: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ရင့်ကျက်မှု အဆင့် (Readiness Level – စွမ်းရည်နဲ့ စိတ်ဆန္ဒ) အပေါ် မူတည်ပြီး ခေါင်းဆောင်က သူ့ရဲ့ အပြုအမူ (Telling, Selling, Participating, Delegating) ကို ပြောင်းလဲရမယ်လို့ ဆိုခြင်း။
- Path-Goal Theory: ခေါင်းဆောင်က ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ပန်းတိုင်ဆီ ရောက်အောင် လမ်းကြောင်း (Path) ကို ရှင်းလင်းပေးပြီး၊ အတားအဆီးတွေကို ဖယ်ရှားပေးခြင်းဖြင့် လှုံ့ဆော်ပေးရမယ်လို့ ဆိုခြင်း။ (ခေါင်းဆောင်မှု ပုံစံများ- Directive, Supportive, Participative, Achievement-Oriented)။
- အားသာချက်: ခေါင်းဆောင်မှု ထိရောက်မှုဟာ အခြေအနေပေါ် မူတည်တယ်ဆိုတာကို အသိအမှတ်ပြုခြင်း၊ မန်နေဂျာတွေကို အခြေအနေအလိုက် လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ဦးဆောင်ဖို့ လမ်းညွှန်ပေးခြင်း။
- အားနည်းချက်: အခြေအနေတွေကို တိုင်းတာဖို့ ခက်ခဲခြင်း၊ သီအိုရီတွေက ရှုပ်ထွေးနိုင်ခြင်း။
ခေါင်းဆောင်မှု (Leadership)
ခေါင်းဆောင်မှုဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများ (Leadership Challenges)
ခေတ်သစ်လုပ်ငန်းခွင်ဟာ အဆက်မပြတ် ပြောင်းလဲနေတဲ့အတွက် ခေါင်းဆောင်တွေဟာ ရှုပ်ထွေးပြီး ခက်ခဲတဲ့ စိန်ခေါ်မှုအမျိုးမျိုးကို ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။ အဓိက စိန်ခေါ်မှုတွေကတော့-
- ပြောင်းလဲမှုကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း (Managing Change):
- ဒီနေ့ခေတ်မှာ နည်းပညာတိုးတက်မှု၊ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြိုင်ဆိုင်မှုနဲ့ စျေးကွက်ပြောင်းလဲမှုတွေကြောင့် အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ အဆက်မပြတ် ပြောင်းလဲနေရပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ ဒီပြောင်းလဲမှုတွေကို ဦးဆောင်နိုင်ဖို့၊ ဝန်ထမ်းတွေကို ပြောင်းလဲမှုနဲ့အတူ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ကူညီပေးဖို့နဲ့ ပြောင်းလဲမှုအပေါ် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ခုခံမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ဖြေရှင်းဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။ ဒါဟာ အလွန်ခက်ခဲတဲ့ လုပ်ငန်းတာဝန် ဖြစ်ပါတယ်။
- ကွဲပြားခြားနားမှုကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း (Managing Diversity):
- လုပ်ငန်းခွင်တွေဟာ ပိုမို ကွဲပြားခြားနားလာပါတယ်။ မတူညီတဲ့ နောက်ခံ၊ ယဉ်ကျေးမှု၊ ကျား/မ၊ အသက်အရွယ်၊ လူမျိုး စတဲ့ ဝန်ထမ်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ခေါင်းဆောင်ရပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ ဒီကွဲပြားခြားနားမှုတွေကို အားသာချက်အဖြစ် ပြောင်းလဲနိုင်ဖို့၊ အားလုံးပါဝင်နိုင်တဲ့ ပတ်ဝန်းကျင် (Inclusive Environment) ကို ဖန်တီးဖို့နဲ့ ဘက်လိုက်မှုတွေကို ရှောင်ရှားဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
- နည်းပညာကို အသုံးပြုခြင်း (Utilizing Technology):
- နည်းပညာတွေက လုပ်ငန်းခွင်ကို လျင်မြန်စွာ ပြောင်းလဲနေပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ နည်းပညာအသစ်တွေကို ဘယ်လို အကျိုးရှိရှိ အသုံးချမလဲ၊ ဝန်ထမ်းတွေကို နည်းပညာနဲ့ ရင်းနှီးအောင် ဘယ်လို လေ့ကျင့်ပေးမလဲ၊ နည်းပညာကြောင့် ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ ဆက်သွယ်ရေး ပုံစံအသစ်တွေကို ဘယ်လို စီမံခန့်ခွဲမလဲဆိုတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ ရှိပါတယ်။
- ဥပမာ – Virtual Teams (အဝေးရောက် အဖွဲ့များ) ကို ဦးဆောင်ခြင်း၊ Digital Communication ကို ထိထိရောက်ရောက် အသုံးပြုခြင်း။
- ကျင့်ဝတ်နှင့် သမာဓိ (Ethics and Integrity):
- ခေါင်းဆောင်တွေဟာ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ကျင့်ဝတ်ဆိုင်ရာ စံနှုန်းတွေကို ထိန်းသိမ်းဖို့နဲ့ ကိုယ်ကျင့်တရား ကောင်းမွန်စွာ ဦးဆောင်ဖို့ ဖိအားတွေ ရှိပါတယ်။
- မန်နေဂျာတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေဟာ ဝန်ထမ်းတွေနဲ့ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ဂုဏ်သိက္ခာအပေါ် တိုက်ရိုက် သက်ရောက်မှု ရှိပါတယ်။ ပွင့်လင်းမြင်သာမှု၊ ရိုးသားမှုနဲ့ တာဝန်ယူမှုရှိခြင်းတို့ဟာ အရေးကြီးတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
- ဝန်ထမ်းများကို စွမ်းအားမြှင့်တင်ပေးခြင်း (Empowering Employees):
- ခေတ်သစ်ခေါင်းဆောင်မှုပုံစံတွေက ဝန်ထမ်းတွေကို ပိုမို ဆုံးဖြတ်ချက်ချခွင့် ပေးပြီး စွမ်းအားမြှင့်တင်ပေးဖို့ တိုက်တွန်းပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ ဝန်ထမ်းတွေကို ဘယ်လို ယုံကြည်မှု ပေးမလဲ၊ ဘယ်လို တာဝန်တွေ လွှဲအပ်မလဲ၊ ပြီးတော့ သူတို့ရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်ကို ဘယ်လို မြှင့်တင်ပေးမလဲဆိုတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေ ရှိပါတယ်။
- ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ဦးဆောင်ခြင်း (Leading in a Global Environment):
- ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ လုပ်ငန်းခွင်မှာ မတူညီတဲ့ ယဉ်ကျေးမှုတွေ၊ ဥပဒေတွေနဲ့ စီးပွားရေး အခြေအနေတွေကြားမှာ ဦးဆောင်ရပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ နိုင်ငံတကာ ဆက်ဆံရေး ကျွမ်းကျင်မှု၊ ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ နားလည်မှုနဲ့ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ရှုထောင့်ကနေ စဉ်းစားနိုင်စွမ်းတွေ လိုအပ်ပါတယ်။
- စိတ်ဖိစီးမှုနှင့် ပင်ပန်းနွမ်းနယ်မှုကို ကိုင်တွယ်ခြင်း (Coping with Stress and Burnout):
- ခေါင်းဆောင်မှု ရာထူးဟာ စိတ်ဖိစီးမှုများပြီး ပင်ပန်းနွမ်းနယ်မှု (Burnout) ဖြစ်နိုင်ခြေ မြင့်မားပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်တွေအနေနဲ့ ကိုယ့်ရဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုကို ကိုယ်တိုင် စီမံခန့်ခွဲနိုင်ဖို့၊ ကျန်းမာရေးကို ဂရုစိုက်ဖို့နဲ့ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ဖိစီးမှုကိုလည်း နားလည်ပြီး ကူညီပေးနိုင်ဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
အနှစ်ချုပ်
- ခေါင်းဆောင်မှုရဲ့ သဘောသဘာဝ (The Nature of Leadership):
- ခေါင်းဆောင်မှုဆိုတာ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ပန်းတိုင်တွေကို အောင်မြင်အောင် လူတွေကို လှုံ့ဆော်ပေးနိုင်တဲ့၊ လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ စွမ်းရည် ဖြစ်ပါတယ်။
- စီမံခန့်ခွဲသူ (Manager) က ရှုပ်ထွေးမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ပြီး အရာရာကို မှန်ကန်စွာ လုပ်ဆောင်ဖို့ ကြိုးစားချိန်မှာ၊ ခေါင်းဆောင် (Leader) ကတော့ ပြောင်းလဲမှုတွေကို ကိုင်တွယ်ပြီး မှန်ကန်တဲ့ အရာတွေကို လုပ်ဆောင်ဖို့ ဦးဆောင်ပါတယ်။ ခေတ်သစ်မှာ မန်နေဂျာတိုင်း ခေါင်းဆောင်မှု အရည်အချင်းတွေ ရှိဖို့ လိုအပ်ပါတယ်။
- ခေတ်ပြိုင်ခေါင်းဆောင်မှု ချဉ်းကပ်ပုံများ (Contemporary Leadership Approaches):
- စစ်မှန်သော ခေါင်းဆောင်မှု (Authentic Leadership): ကိုယ့်ရဲ့ တန်ဖိုးတွေနဲ့ ကိုက်ညီစွာ ရိုးသားပွင့်လင်းစွာ ဦးဆောင်ခြင်း။
- ဝန်ဆောင်မှုပေးသော ခေါင်းဆောင်မှု (Servant Leadership): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်ကို ဦးစားပေးပြီး သူတို့ရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို အထောက်အကူပြုခြင်း။
- ပြောင်းလဲမှု ဖန်တီးသော ခေါင်းဆောင်မှု (Transformational Leadership): ဝန်ထမ်းတွေကို အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အကျိုးအတွက် ကိုယ့်အကျိုးထက် ကျော်လွန်ပြီး စိတ်အားထက်သန်အောင် လှုံ့ဆော်ပေးခြင်း။
- အရောင်းအဝယ် ခေါင်းဆောင်မှု (Transactional Leadership): လုပ်ဆောင်မှုအတွက် ဆုလာဘ်ပေးခြင်း သို့မဟုတ် အမှားအတွက် အပြစ်ပေးခြင်းဖြင့် ဦးဆောင်ခြင်း။
- ခေါင်းဆောင်မှု စွမ်းအား (Leader Power):
- ခေါင်းဆောင်တွေမှာ အခြားသူတွေကို လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ စွမ်းအား အမျိုးအစားတွေ ရှိပါတယ်။
- အဖွဲ့အစည်းဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Organizational Power): ရာထူးကြောင့် ရရှိတဲ့ စွမ်းအား (ဥပမာ- ဆုလာဘ်ပေးနိုင်သော၊ အပြစ်ပေးနိုင်သော၊ တရားဝင် စွမ်းအား)။
- ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ စွမ်းအား (Personal Power): ကိုယ်ပိုင်အရည်အချင်းကြောင့် ရရှိတဲ့ စွမ်းအား (ဥပမာ- ကျွမ်းကျင်မှုဆိုင်ရာ၊ ကိုးကွယ်အားထားမှုဆိုင်ရာ စွမ်းအား)။ ပုဂ္ဂိုလ်ရေးဆိုင်ရာ စွမ်းအားက ပိုမို ထိရောက်ပြီး ရေရှည်တည်တံ့ပါတယ်။
- ခေါင်းဆောင်မှု ချဉ်းကပ်ပုံများ/သီအိုရီများ (Leadership Approaches/Theories):
- အရည်အချင်းပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Trait Approaches): ခေါင်းဆောင်တွေမှာ မွေးရာပါ အရည်အချင်းတွေ ရှိတယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း။
- အပြုအမူပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Behavioral Approaches): ခေါင်းဆောင်တွေ ဘာလုပ်ဆောင်လဲဆိုတဲ့ အပြုအမူတွေကို အာရုံစိုက်ပြီး ဒါတွေကို သင်ယူနိုင်တယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း။
- အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ချဉ်းကပ်ပုံ (Contingency/Situational Approaches): ခေါင်းဆောင်မှု ထိရောက်မှုဟာ ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ပုံစံနဲ့ အခြေအနေရဲ့ ကိုက်ညီမှုအပေါ် မူတည်တယ်လို့ ယုံကြည်ခြင်း။
- ခေါင်းဆောင်မှုဆိုင်ရာ စိန်ခေါ်မှုများ (Leadership Challenges):
- ခေတ်သစ်ခေါင်းဆောင်တွေဟာ ပြောင်းလဲမှုကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း၊ ကွဲပြားခြားနားမှုကို စီမံခန့်ခွဲခြင်း၊ နည်းပညာကို အသုံးပြုခြင်း၊ ကျင့်ဝတ်နှင့် သမာဓိ ထိန်းသိမ်းခြင်း၊ ဝန်ထမ်းများကို စွမ်းအားမြှင့်တင်ပေးခြင်း၊ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပတ်ဝန်းကျင်တွင် ဦးဆောင်ခြင်းနှင့် စိတ်ဖိစီးမှုကို ကိုင်တွယ်ခြင်း စတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ရင်ဆိုင်နေရပါတယ်။
အနှစ်ချုပ်ရရင်တော့ Leadership အခန်း ဟာ ခေါင်းဆောင်မှုရဲ့ အဓိပ္ပာယ်၊ ပုံစံအမျိုးမျိုး၊ စွမ်းအားတွေနဲ့ ခေတ်သစ်ခေါင်းဆောင်တွေ ရင်ဆိုင်ရတဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ပြည့်စုံစွာ ဖော်ပြထားပြီး၊ ထိရောက်တဲ့ ခေါင်းဆောင်တစ်ဦး ဖြစ်လာဖို့အတွက် လိုအပ်တဲ့ အသိပညာတွေကို ပံ့ပိုးပေးထားတာ ဖြစ်ပါတယ်။