ဒီအခန်းဟာ စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ အတွေးအခေါ်တွေ၊ သီအိုရီတွေဟာ အချိန်နဲ့အမျှ ဘယ်လို ပြောင်းလဲတိုးတက်လာခဲ့လဲဆိုတာကို သမိုင်းကြောင်းအရ ဖော်ပြထားပါတယ်။ စီမံခန့်ခွဲမှု ပညာရပ်ရဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်တွေကို နားလည်ဖို့အတွက် ဒီအခန်းက အရေးကြီးပါတယ်။
ဒီအခန်းမှာ အဓိကအားဖြင့် အောက်ပါ အပိုင်းတွေကို ဆွေးနွေးထားပါတယ်-
- ဂန္ထဝင် ရှုထောင့် (The Classical Perspective)
- လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့် (The Humanistic Perspective)
- စနစ်များ ရှုထောင့် (The Systems Perspective)
- အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ရှုထောင့် (The Contingency Perspective)
- ခေတ်ပြိုင် စီမံခန့်ခွဲမှု ကိရိယာများနှင့် နည်းစနစ်များ (Contemporary Management Tools and Techniques)
ဒီအခန်းဟာ စီမံခွဲမှု ပညာရပ်ရဲ့ သမိုင်းကြောင်းကို ခြေရာခံပြီး၊ အချိန်နဲ့အမျှ ဘယ်လို အတွေးအခေါ်တွေ၊ ချဉ်းကပ်ပုံတွေ ပေါ်ပေါက်လာခဲ့လဲဆိုတာကို ဖော်ပြထားပါတယ်။ ဒီသမိုင်းကြောင်းကို နားလည်ခြင်းက ခေတ်သစ် စီမံခန့်ခွဲမှုရဲ့ အခြေခံမူတွေကို ပိုမို နားလည်စေမှာ ဖြစ်ပါတယ်။
ပထမဆုံးအပိုင်းကတော့ “ဂန္ထဝင် ရှုထောင့် (The Classical Perspective)” ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။
စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်များ၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု (The Evolution of Management Thinking)
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့် (The Classical Perspective)
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့်ဟာ စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ အတွေးအခေါ်တွေရဲ့ အစောပိုင်း ကာလတွေ (၁၉ ရာစုနှောင်းပိုင်းမှ ၂၀ ရာစု အစောပိုင်း) မှာ ပေါ်ပေါက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီချဉ်းကပ်ပုံရဲ့ အဓိက ရည်ရွယ်ချက်ကတော့ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ပိုမို ထိရောက်မှုရှိအောင်၊ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း ပိုမိုမြင့်မားအောင် ဘယ်လို လုပ်ဆောင်မလဲဆိုတာကို ရှာဖွေဖို့ပဲ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါဟာ အလုပ်တွေကို စနစ်တကျ စီစဉ်ခြင်း၊ စည်းမျဉ်းစည်းကမ်းများ ချမှတ်ခြင်းနဲ့ အလုပ်သမားတွေရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်ကို တိုးတက်အောင် လုပ်ဆောင်ခြင်းတို့ကို အာရုံစိုက်ပါတယ်။
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့်ကို အဓိကအားဖြင့် အောက်ပါ ချဉ်းကပ်ပုံ (၃) မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပါတယ်-
- သိပ္ပံနည်းကျ စီမံခန့်ခွဲမှု (Scientific Management):
- အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်: Frederick Winslow Taylor (ဖရက်ဒရစ် ဝင်းစလို တေလာ) ကို “သိပ္ပံနည်းကျ စီမံခန့်ခွဲမှု၏ ဖခင်” အဖြစ် သတ်မှတ်ပါတယ်။
- အဓိက အယူအဆ: အလုပ်သမားတွေရဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို သိပ္ပံနည်းကျ လေ့လာခြင်း၊ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာခြင်းဖြင့် အလုပ်တစ်ခုကို လုပ်ဆောင်ရန် အကောင်းဆုံး နည်းလမ်း (One Best Way) ကို ရှာဖွေခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိက လုပ်ဆောင်ချက်များ:
- အချိန်နှင့် လှုပ်ရှားမှု လေ့လာမှု (Time and Motion Studies): အလုပ်သမားတွေ အလုပ်လုပ်တဲ့အခါ အချိန်ဘယ်လောက်ယူလဲ၊ ဘယ်လို လှုပ်ရှားမှုတွေ လုပ်ဆောင်လဲဆိုတာကို အသေးစိတ် လေ့လာပြီး မလိုအပ်တဲ့ လှုပ်ရှားမှုတွေကို ဖယ်ရှားခြင်း။
- စံနှုန်းများ ချမှတ်ခြင်း (Standardization): အလုပ်တစ်ခုစီအတွက် စံနှုန်းများ၊ လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ ချမှတ်ခြင်း။
- အလုပ်သမား ရွေးချယ်ခြင်းနှင့် လေ့ကျင့်ပေးခြင်း (Selection and Training): အလုပ်အတွက် သင့်တော်တဲ့ အလုပ်သမားကို ရွေးချယ်ပြီး အကောင်းဆုံး နည်းလမ်းအတိုင်း လေ့ကျင့်ပေးခြင်း။
- ဆုကြေးငွေ စနစ် (Incentive Systems): ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း မြင့်မားတဲ့ အလုပ်သမားတွေကို ဆုကြေးငွေ ပေးခြင်း။
- အားသာချက်: ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို သိသိသာသာ မြှင့်တင်ပေးနိုင်ခြင်း၊ ကုန်ကျစရိတ်ကို လျှော့ချနိုင်ခြင်း။
- အားနည်းချက်: အလုပ်သမားတွေကို စက်ရုပ်လို သဘောထားခြင်း၊ လူမှုရေးနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များကို လျစ်လျူရှုခြင်း၊ အလုပ်သမားတွေရဲ့ စိတ်ဓာတ်ကျဆင်းစေနိုင်ခြင်း။
- ဗျူရိုကရေစီ အဖွဲ့အစည်းများ (Bureaucratic Organizations):
- အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်: Max Weber (မက်စ် ဝေဘာ)၊ ဂျာမန် လူမှုဗေဒပညာရှင်။
- အဓိက အယူအဆ: အဖွဲ့အစည်းတွေကို စနစ်တကျ၊ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်စွာနဲ့ ဘက်လိုက်မှု ကင်းစွာ စီမံခန့်ခွဲနိုင်ဖို့အတွက် စံပြ ဗျူရိုကရေစီ ဖွဲ့စည်းပုံကို အဆိုပြုခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိက လက္ခဏာများ:
- တာဝန်ခွဲဝေမှု ရှင်းလင်းခြင်း (Clear Division of Labor): အလုပ်တာဝန်များကို ရှင်းရှင်းလင်းလင်း ခွဲဝေပေးခြင်း။
- ရှင်းလင်းသော အဆင့်ဆင့် အာဏာပိုင်စနစ် (Clear Hierarchy of Authority): အမိန့်ပေးနိုင်သော အဆင့်ဆင့် စနစ်ရှိခြင်း။
- တရားဝင် စည်းမျဉ်းများနှင့် လုပ်ထုံးလုပ်နည်းများ (Formal Rules and Procedures): လုပ်ငန်းဆောင်တာများအတွက် တိကျသော စည်းမျဉ်းများ ချမှတ်ခြင်း။
- ပုဂ္ဂိုလ်ရေး မပါဝင်ခြင်း (Impersonality): ဆုံးဖြတ်ချက်ချရာတွင် ပုဂ္ဂိုလ်ရေး ခံစားချက်များ မပါဝင်ဘဲ စည်းမျဉ်းများအတိုင်း လုပ်ဆောင်ခြင်း။
- အရည်အချင်းအပေါ် အခြေခံခြင်း (Competence-based): ဝန်ထမ်းခန့်အပ်ခြင်းနှင့် ရာထူးတိုးခြင်းတို့ကို အရည်အချင်းအပေါ် အခြေခံခြင်း။
- အားသာချက်: ထိရောက်မှုရှိခြင်း၊ တသမတ်တည်းရှိခြင်း၊ ဘက်လိုက်မှု ကင်းခြင်း၊ တည်ငြိမ်မှုရှိခြင်း။
- အားနည်းချက်: စည်းမျဉ်းများ အလွန်အကျွံ များပြားခြင်းကြောင့် ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်မှု နည်းပါးခြင်း၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုကို ဟန့်တားနိုင်ခြင်း၊ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ဓာတ်ကို ကျဆင်းစေနိုင်ခြင်း။
- စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ မူများ (Administrative Principles):
- အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်: Henri Fayol (ဟင်နရီ ဖေယောလ်)၊ ပြင်သစ် စက်မှုလုပ်ငန်းရှင်။
- အဓိက အယူအဆ: အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို ထိရောက်စွာ စီမံခန့်ခွဲနိုင်ဖို့အတွက် အထွေထွေ စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ မူ (၁၄) ချက်ကို အဆိုပြုခဲ့ခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
- Fayol ၏ အဓိက မူများ (ဥပမာ):
- အလုပ်ခွဲဝေမှု (Division of Work): အထူးပြု လုပ်ဆောင်ခြင်းဖြင့် ထိရောက်မှု တိုးတက်စေခြင်း။
- အခွင့်အာဏာနှင့် တာဝန်ယူမှု (Authority and Responsibility): အခွင့်အာဏာနှင့် တာဝန်ယူမှုတို့သည် တွဲလျက်ရှိခြင်း။
- စည်းကမ်း (Discipline): စည်းမျဉ်းများကို လေးစားလိုက်နာခြင်း။
- ညွှန်ကြားမှု တစ်ခုတည်း (Unity of Command): ဝန်ထမ်းတစ်ဦးစီတွင် အထက်အရာရှိ တစ်ဦးတည်းသာ ရှိသင့်ခြင်း။
- ဦးတည်ချက် တစ်ခုတည်း (Unity of Direction): တူညီသော ရည်မှန်းချက်ရှိသော လုပ်ဆောင်မှုများအတွက် ခေါင်းဆောင်တစ်ဦးနှင့် စီမံကိန်းတစ်ခုသာ ရှိသင့်ခြင်း။
- ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု (Centralization): ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ခြင်း အာဏာကို ဗဟိုချုပ်ကိုင်မှု သို့မဟုတ် ဖြန့်ဝေမှု ပမာဏ။
- အဆင့်ဆင့် စနစ် (Scalar Chain): အဆင့်ဆင့် အာဏာပိုင်စနစ်ကို ရှင်းလင်းစွာ သတ်မှတ်ခြင်း။
- တရားမျှတမှု (Equity): ဝန်ထမ်းများအားလုံးကို တရားမျှတစွာ ဆက်ဆံခြင်း။
- ဝန်ထမ်းများ၏ ရာထူးတည်ငြိမ်မှု (Stability of Tenure of Personnel): ဝန်ထမ်းများ မကြာခဏ ပြောင်းလဲခြင်းကို ရှောင်ရှားခြင်း။
- အားသာချက်: စီမံခန့်ခွဲမှု လုပ်ငန်းဆောင်တာများ (Planning, Organizing, Leading, Controlling) ကို ရှင်းလင်းစွာ ဖော်ထုတ်ပေးခြင်း၊ အဖွဲ့အစည်း ဖွဲ့စည်းပုံနှင့် စီမံခန့်ခွဲမှုအတွက် အခြေခံအုတ်မြစ် ချပေးခြင်း။
- အားနည်းချက်: အလုပ်သမားတွေရဲ့ လူမှုရေးနှင့် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်များကို လျစ်လျူရှုခြင်း။
စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်များ၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု (The Evolution of Management Thinking)
လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့် (The Humanistic Perspective)
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့် (Classical Perspective) က အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ထိရောက်မှုနဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို စက်ပိုင်းဆိုင်ရာ ရှုထောင့်ကနေ အာရုံစိုက်ခဲ့ပေမယ့်၊ လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့်ကတော့ လူသားတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ၊ အပြုအမူနဲ့ ဆက်ဆံရေး တွေက အဖွဲ့အစည်းရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်အပေါ် ဘယ်လို သက်ရောက်မှုရှိလဲဆိုတာကို အလေးထား စတင်လေ့လာခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီချဉ်းကပ်ပုံဟာ ၁၉၂၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေကနေ စတင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့်ကို အဓိကအားဖြင့် အောက်ပါ ချဉ်းကပ်ပုံ (၃) မျိုး ခွဲခြားနိုင်ပါတယ်-
- လူသား ဆက်ဆံရေး လှုပ်ရှားမှု (The Human Relations Movement):
- အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်များ: Elton Mayo (အဲလ်တန် မေယို) နှင့် Mary Parker Follett (မေရီ ပါကာ ဖော်လက်)။
- အဓိက အယူအဆ:
- Hawthorne Studies (ဟော့သ်ဝန်း လေ့လာမှုများ): အဲလ်တန် မေယို ဦးဆောင်တဲ့ ဒီလေ့လာမှုတွေက အလုပ်သမားတွေရဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းဟာ ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ အလုပ်ပတ်ဝန်းကျင် (ဥပမာ- အလင်းရောင်) ထက် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အချက်အလက်များ (ဥပမာ- မန်နေဂျာရဲ့ ဂရုစိုက်မှု၊ အလုပ်သမားအချင်းချင်း ဆက်ဆံရေး၊ အဖွဲ့လိုက် ခံစားချက်) ကြောင့် ပိုမို လွှမ်းမိုးခံရတယ်ဆိုတာကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။
- လူမှုရေး လိုအပ်ချက်များ (Social Needs): အလုပ်သမားတွေဟာ ငွေကြေးအတွက်သာမကဘဲ၊ အသိအမှတ်ပြုခံလိုစိတ်၊ ပေါင်းသင်းဆက်ဆံလိုစိတ်နဲ့ အဖွဲ့ဝင်တစ်ဦးအဖြစ် ခံစားလိုစိတ် စတဲ့ လူမှုရေး လိုအပ်ချက်တွေလည်း ရှိတယ်ဆိုတာကို အလေးပေးခဲ့ပါတယ်။
- ပဋိပက္ခများကို ပူးပေါင်းဖြေရှင်းခြင်း (Collaboration in Conflict Resolution): Mary Parker Follett ကတော့ ပဋိပက္ခတွေကို အာဏာသုံးပြီး ဖြေရှင်းတာထက်၊ ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်း (Collaboration) နဲ့ နှစ်ဦးနှစ်ဖက် အကျိုးရှိစေမယ့် နည်းလမ်းတွေကို ရှာဖွေခြင်း (Integration) က ပိုမို ထိရောက်တယ်လို့ အဆိုပြုခဲ့ပါတယ်။
- အားသာချက်: အလုပ်သမားတွေရဲ့ လူမှုရေးနဲ့ စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ လိုအပ်ချက်တွေကို အသိအမှတ်ပြုခြင်း၊ စီမံခန့်ခွဲမှုမှာ လူသားချင်း စာနာထောက်ထားမှုကို မြှင့်တင်ခြင်း။
- အားနည်းချက်: အလုပ်သမားတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှုကိုသာ အာရုံစိုက်ပြီး ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းနဲ့ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ပန်းတိုင်တွေကို လျစ်လျူရှုမိနိုင်ခြင်း၊ အယူအဆတွေက ရိုးရှင်းလွန်းတယ်လို့ ဝေဖန်ခံရခြင်း။
- လူ့အပြုအမူ သိပ္ပံ ချဉ်းကပ်ပုံ (The Behavioral Sciences Approach):
- အဓိက အယူအဆ: လူ့အပြုအမူ သိပ္ပံ (Psychology, Sociology, Anthropology) ကနေ ရရှိတဲ့ အသိပညာတွေကို အသုံးပြုပြီး လုပ်ငန်းခွင်မှာ လူတွေရဲ့ အပြုအမူကို ပိုမို နားလည်ပြီး စီမံခန့်ခွဲနိုင်ဖို့ ကြိုးစားခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိက ပုဂ္ဂိုလ်များ: Douglas McGregor (ဒေါက်ဂလပ် မက်ဂရီဂေါ်) နှင့် Abraham Maslow (အေဘရာဟမ် မက်စ်လို)။
- Douglas McGregor’s Theory X and Theory Y:
- Theory X: မန်နေဂျာတွေက ဝန်ထမ်းတွေဟာ ပင်ကိုအားဖြင့် အလုပ်မလုပ်ချင်ဘူး၊ တာဝန်ယူလိုစိတ် မရှိဘူး၊ ထိန်းချုပ်မှုနဲ့ အပြစ်ပေးမှုတွေ လိုအပ်တယ်လို့ ယူဆတဲ့ အမြင်။
- Theory Y: မန်နေဂျာတွေက ဝန်ထမ်းတွေဟာ ပင်ကိုအားဖြင့် အလုပ်လုပ်ချင်စိတ် ရှိတယ်၊ တာဝန်ယူလိုစိတ် ရှိတယ်၊ ဖန်တီးနိုင်စွမ်း ရှိတယ်လို့ ယူဆတဲ့ အမြင်။ (Theory Y ချဉ်းကပ်ပုံက ပိုမိုထိရောက်ပြီး ဝန်ထမ်းတွေကို စွမ်းအားမြှင့်တင်ပေးနိုင်တယ်လို့ McGregor က ဆိုခဲ့)။
- Abraham Maslow’s Hierarchy of Needs: လူတွေမှာ အခြေခံ လိုအပ်ချက်တွေ (ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ လုံခြုံမှု၊ လူမှုရေး၊ လေးစားမှု၊ မိမိကိုယ်ကို ပြည့်ဝမှု) အဆင့်ဆင့် ရှိပြီး၊ အောက်ခြေလိုအပ်ချက်တွေ ပြည့်မှသာ အပေါ်အဆင့် လိုအပ်ချက်တွေဆီ ရွေ့လျားတယ်ဆိုတဲ့ သီအိုရီ။ မန်နေဂျာတွေက ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို နားလည်ပြီး ဖြည့်ဆည်းပေးခြင်းဖြင့် လှုံ့ဆော်နိုင်ပုံကို ရှင်းပြခဲ့ပါတယ်။
- အားသာချက်: လူ့အပြုအမူကို ပိုမို နက်ရှိုင်းစွာ နားလည်စေခြင်း၊ ခေါင်းဆောင်မှု၊ လှုံ့ဆော်မှု၊ အဖွဲ့လိုက် လုပ်ဆောင်မှု စတဲ့ နယ်ပယ်တွေမှာ အသိပညာတွေ ပေးစွမ်းနိုင်ခြင်း။
- အားနည်းချက်: သီအိုရီတွေက ရှုပ်ထွေးနိုင်ပြီး လက်တွေ့ အကောင်အထည်ဖော်ဖို့ ခက်ခဲနိုင်ခြင်း။
- လူ့အရင်းအမြစ် ရှုထောင့် (The Human Resources Perspective):
- အဓိက အယူအဆ: လူသား ဆက်ဆံရေး လှုပ်ရှားမှုရဲ့ အားနည်းချက်တွေကို ပြုပြင်ပြီး၊ အလုပ်သမားတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှုနဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း နှစ်ခုလုံးကို အာရုံစိုက်တဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံ ဖြစ်ပါတယ်။ ဝန်ထမ်းတွေဟာ အဖွဲ့အစည်းအတွက် အဖိုးတန်တဲ့ အရင်းအမြစ်တွေ ဖြစ်တယ်လို့ ရှုမြင်ပါတယ်။
- အဓိက လုပ်ဆောင်ချက်များ: ဝန်ထမ်းတွေကို စွမ်းအားမြှင့်တင်ပေးခြင်း (Empowerment)၊ ပါဝင်ဆင်နွှဲခွင့် ပေးခြင်း (Participation)၊ အသိပညာနဲ့ ကျွမ်းကျင်မှုတွေကို မြှင့်တင်ပေးခြင်း။
- အားသာချက်: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှုနဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း နှစ်ခုလုံးကို ဟန်ချက်ညီညီ တိုးတက်စေခြင်း။
- အားနည်းချက်: အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ယဉ်ကျေးမှုနဲ့ ကိုက်ညီမှု မရှိရင် အကောင်အထည်ဖော်ဖို့ ခက်ခဲနိုင်ခြင်း။
စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်များ၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု (The Evolution of Management Thinking)
စနစ်များ ရှုထောင့် (The Systems Perspective)
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့်နဲ့ လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့်တို့ဟာ အဖွဲ့အစည်းရဲ့ သီးခြား အစိတ်အပိုင်းတွေ (ဥပမာ- အလုပ်သမားတစ်ဦးချင်းစီ၊ ဖွဲ့စည်းပုံ) ကို အာရုံစိုက်ခဲ့ကြပေမယ့်၊ စနစ်များ ရှုထောင့်ကတော့ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို အချင်းချင်း ဆက်စပ်နေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ စနစ်တစ်ခုအဖြစ် မြင်ပါတယ်။ ဒီချဉ်းကပ်ပုံဟာ ၁၉၄၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေကနေ စတင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိပ္ပာယ်: စနစ်များ ရှုထောင့်က အဖွဲ့အစည်းကို ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အပြန်အလှန် သက်ရောက်မှုရှိတဲ့ စနစ်တစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ပါတယ်။ စနစ်တစ်ခုမှာ အောက်ပါ အစိတ်အပိုင်းတွေ ပါဝင်ပါတယ်-
- Inputs (ထည့်သွင်းမှုများ): အဖွဲ့အစည်းက ပတ်ဝန်းကျင်ကနေ ရယူတဲ့ အရင်းအမြစ်များ (ဥပမာ- ကုန်ကြမ်းများ၊ လူ့စွမ်းအားအရင်းအမြစ်၊ ငွေကြေး၊ သတင်းအချက်အလက်)။
- Transformation Process (ပြောင်းလဲခြင်း လုပ်ငန်းစဉ်): ထည့်သွင်းမှုတွေကို ထုတ်ကုန်/ဝန်ဆောင်မှုအဖြစ် ပြောင်းလဲပေးတဲ့ လုပ်ငန်းစဉ်များ (ဥပမာ- ထုတ်လုပ်မှု၊ စီမံခန့်ခွဲမှု လုပ်ငန်းဆောင်တာများ)။
- Outputs (ထုတ်ကုန်များ): ပြောင်းလဲခြင်း လုပ်ငန်းစဉ်ရဲ့ ရလဒ်များ (ဥပမာ- ကုန်ပစ္စည်းများ၊ ဝန်ဆောင်မှုများ၊ အမြတ်အစွန်း၊ ဝန်ထမ်းစိတ်ကျေနပ်မှု)။
- Feedback (တုံ့ပြန်မှု): ထုတ်ကုန်တွေကနေ ရရှိတဲ့ အချက်အလက်တွေကို ပြန်လည် စုဆောင်းပြီး ထည့်သွင်းမှုတွေ ဒါမှမဟုတ် လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို ပြုပြင်ပြောင်းလဲဖို့ အသုံးပြုခြင်း။
- Environment (ပတ်ဝန်းကျင်): အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အပြင်ဘက်ကနေ လွှမ်းမိုးနိုင်တဲ့ အချက်အလက်များ (ဥပမာ- စီးပွားရေး၊ နည်းပညာ၊ လူမှုရေး၊ နိုင်ငံရေး)။
- အဓိက အယူအဆများ:
- စနစ်တစ်ခုလုံးကို ကြည့်မြင်ခြင်း (Holistic View): အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတစ်ခုတည်းကိုပဲ ကြည့်တာမျိုး မဟုတ်ဘဲ၊ အစိတ်အပိုင်းတွေအားလုံး ဘယ်လို အချင်းချင်း ဆက်စပ်နေလဲ၊ တစ်ခုနဲ့တစ်ခု ဘယ်လို သက်ရောက်မှုရှိလဲဆိုတာကို ကြည့်မြင်ခြင်း။
- ပတ်ဝန်းကျင်နှင့် ဆက်စပ်မှု (Interdependence with Environment): အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အမြဲတမ်း အပြန်အလှန် သက်ရောက်မှုရှိနေတယ်ဆိုတာကို အလေးထားခြင်း။ အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ပတ်ဝန်းကျင်ကနေ Inputs တွေ ရယူပြီး Outputs တွေ ပြန်ထုတ်ပေးပါတယ်။
- ပွင့်လင်းသော စနစ်များ (Open Systems): အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ သတင်းအချက်အလက်တွေ၊ အရင်းအမြစ်တွေ ဖလှယ်နေတဲ့ “ပွင့်လင်းသော စနစ်များ” ဖြစ်တယ်လို့ ရှုမြင်ပါတယ်။ (ပိတ်ထားသော စနစ်များ – Closed Systems ကတော့ ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အပြန်အလှန် သက်ရောက်မှု မရှိဘူးလို့ ယူဆပါတယ်)။
- Synergy (ပူးပေါင်းစွမ်းအား): စနစ်တစ်ခုရဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေ အားလုံး ပူးပေါင်းလုပ်ဆောင်တဲ့အခါ တစ်ခုချင်းစီရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည် စုစုပေါင်းထက် ပိုမိုမြင့်မားတဲ့ ရလဒ် ထွက်ပေါ်လာခြင်း။
- Entropy (စနစ် ယိုယွင်းပျက်စီးခြင်း): စနစ်တစ်ခုက ပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အပြန်အလှန် သက်ရောက်မှု မရှိတော့ရင် ဒါမှမဟုတ် လုံလောက်တဲ့ Inputs တွေ မရတော့ရင် တဖြည်းဖြည်း ယိုယွင်းပျက်စီးသွားနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ သဘောတရား။
- အားသာချက်များ:
- အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုကို ပိုမို ကောင်းမွန်စွာ နားလည်စေခြင်း။
- အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အစိတ်အပိုင်းများကြား ဆက်စပ်မှုကို မြင်နိုင်ခြင်း။
- ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ အရေးကြီးပုံကို အလေးထားခြင်း။
- ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ရာတွင် ဘက်စုံရှုထောင့်ကနေ စဉ်းစားနိုင်စေခြင်း။
- အားနည်းချက်များ:
- အယူအဆတွေက ရှုပ်ထွေးနိုင်ပြီး လက်တွေ့ အကောင်အထည်ဖော်ဖို့ ခက်ခဲနိုင်ခြင်း။
- အသေးစိတ် လုပ်ငန်းစဉ်များကို တိုက်ရိုက် လမ်းညွှန်မှု နည်းပါးခြင်း။
စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်များ၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု (The Evolution of Management Thinking)
အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ရှုထောင့် (The Contingency Perspective)
ဂန္ထဝင် ရှုထောင့်က “အကောင်းဆုံး နည်းလမ်းတစ်ခုတည်း” (One Best Way) ကို ရှာဖွေခဲ့ပြီး၊ လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့်က လူ့ဆက်ဆံရေးကို အလေးပေးခဲ့သလို၊ စနစ်များ ရှုထောင့်က အဖွဲ့အစည်းကို စနစ်တစ်ခုလုံးအဖြစ် မြင်ခဲ့ပါတယ်။ ဒီချဉ်းကပ်ပုံတွေရဲ့ အားနည်းချက်တွေကို ပြန်လည်သုံးသပ်ပြီး၊ အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ရှုထောင့်ကတော့ “အကောင်းဆုံး စီမံခန့်ခွဲမှု ပုံစံဆိုတာ မရှိဘူး၊ အခြေအနေအပေါ် မူတည်ပြီး ပြောင်းလဲရမယ်” ဆိုတဲ့ အယူအဆကို အလေးပေးခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။ ဒီချဉ်းကပ်ပုံဟာ ၁၉၆၀ ပြည့်လွန်နှစ်တွေကနေ စတင် ပေါ်ပေါက်ခဲ့တာ ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိပ္ပာယ်: Contingency Perspective (Contingency Theory လို့လည်း ခေါ်ပါတယ်) ဆိုတာ မန်နေဂျာတွေရဲ့ လုပ်ဆောင်မှု ထိရောက်မှုဟာ အခြေအနေ (Situation) ရဲ့ လက္ခဏာရပ်တွေအပေါ်မှာ မူတည်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ တစ်နည်းအားဖြင့်၊ အခြေအနေတစ်ခုနဲ့ တစ်ခု မတူညီတဲ့အတွက် မန်နေဂျာတွေဟာ သူတို့ရဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံ၊ ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ပုံနဲ့ လုပ်ဆောင်မှုတွေကို အခြေအနေနဲ့ ကိုက်ညီအောင် ပြောင်းလဲရမယ်လို့ ဆိုလိုပါတယ်။
- အဓိက အယူအဆများ:
- “It Depends” (အခြေအနေပေါ် မူတည်သည်): ဒီချဉ်းကပ်ပုံရဲ့ အဓိက ဆောင်ပုဒ်က “အကောင်းဆုံး နည်းလမ်းတစ်ခုတည်း မရှိဘူး၊ အခြေအနေပေါ် မူတည်တယ်” ဆိုတာပါပဲ။
- အခြေအနေဆိုင်ရာ ကိန်းရှင်များ (Situational Variables): အဖွဲ့အစည်းရဲ့ အရွယ်အစား၊ နည်းပညာ၊ ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ မတည်ငြိမ်မှု၊ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ အရည်အချင်းနဲ့ လိုအပ်ချက်၊ လုပ်ငန်းတာဝန်ရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှု စတဲ့ အချက်အလက်တွေဟာ မန်နေဂျာတွေရဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်တွေကို လွှမ်းမိုးပါတယ်။
- မန်နေဂျာရဲ့ လိုက်လျောညီထွေဖြစ်မှု (Managerial Adaptability): ထိရောက်တဲ့ မန်နေဂျာတွေဟာ မတူညီတဲ့ အခြေအနေတွေမှာ သူတို့ရဲ့ စီမံခန့်ခွဲမှုပုံစံကို လိုက်လျောညီထွေဖြစ်အောင် ပြောင်းလဲနိုင်စွမ်းရှိရမယ်လို့ ဒီချဉ်းကပ်ပုံက အလေးပေးပါတယ်။
- အဓိက သီအိုရီများ (ဥပမာ):
- Fiedler’s Contingency Theory: ခေါင်းဆောင်ရဲ့ ပုံစံ (အလုပ်ကို ဦးတည်သူလား၊ ဆက်ဆံရေးကို ဦးတည်သူလား) နဲ့ အခြေအနေရဲ့ သင့်လျော်မှု (ခေါင်းဆောင်-အဖွဲ့ဝင် ဆက်ဆံရေး၊ လုပ်ငန်းတာဝန် ဖွဲ့စည်းပုံ၊ ရာထူးစွမ်းအား) တို့ကိုက်ညီမှသာ ခေါင်းဆောင်မှု ထိရောက်မယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
- Path-Goal Theory: ခေါင်းဆောင်က ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ပန်းတိုင်ဆီ ရောက်အောင် လမ်းကြောင်းကို ရှင်းလင်းပေးပြီး၊ အတားအဆီးတွေကို ဖယ်ရှားပေးရမယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ခေါင်းဆောင်မှုပုံစံ (Directive, Supportive, Participative, Achievement-Oriented) ကို အခြေအနေအလိုက် ရွေးချယ်ရပါတယ်။
- Situational Leadership Theory (Hersey and Blanchard): ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ ရင့်ကျက်မှုအဆင့် (စွမ်းရည်နဲ့ စိတ်ဆန္ဒ) အပေါ် မူတည်ပြီး ခေါင်းဆောင်က သူ့ရဲ့ ဦးဆောင်မှုပုံစံကို (Telling, Selling, Participating, Delegating) ပြောင်းလဲရမယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
- အားသာချက်များ:
- စီမံခန့်ခွဲမှုဟာ အခြေအနေအလိုက် ပြောင်းလဲနိုင်တယ်ဆိုတဲ့ လက်တွေ့ကျတဲ့ အမြင်ကို ပေးခြင်း။
- မန်နေဂျာတွေအနေနဲ့ အခြေအနေတွေကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး သင့်လျော်တဲ့ နည်းလမ်းတွေကို ရွေးချယ်ဖို့ အားပေးခြင်း။
- အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ရှုပ်ထွေးမှုနဲ့ ကွဲပြားခြားနားမှုကို အသိအမှတ်ပြုခြင်း။
- အားနည်းချက်များ:
- အခြေအနေဆိုင်ရာ ကိန်းရှင်တွေက အများကြီးရှိနိုင်တဲ့အတွက် အခြေအနေကို တိတိကျကျ ခွဲခြားသတ်မှတ်ဖို့ ခက်ခဲခြင်း။
- မန်နေဂျာတွေအတွက် ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ရာမှာ ရှုပ်ထွေးနိုင်ခြင်း။
- အသေးစိတ် လုပ်ဆောင်ရမယ့် ညွှန်ကြားချက်တွေ နည်းပါးခြင်း။
စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်များ၏ ပြောင်းလဲတိုးတက်မှု (The Evolution of Management Thinking)
ခေတ်ပြိုင် စီမံခန့်ခွဲမှု ကိရိယာများနှင့် နည်းစနစ်များ (Contemporary Management Tools and Techniques)
စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ ရှုထောင့်အမျိုးမျိုး (ဂန္ထဝင်၊ လူသားဆိုင်ရာ၊ စနစ်များ၊ အခြေအနေပေါ်မူတည်) တို့ရဲ့ အခြေခံအုတ်မြစ်တွေအပေါ်မှာ အခြေခံပြီး၊ ခေတ်သစ်လုပ်ငန်းခွင်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ရင်ဆိုင်ဖို့အတွက် စီမံခန့်ခွဲမှု ကိရိယာတွေနဲ့ နည်းစနစ်အသစ်တွေ အဆက်မပြတ် ပေါ်ပေါက်လာနေပါတယ်။ ဒါတွေဟာ အဖွဲ့အစည်းတွေကို ပိုမို ထိရောက်မှုရှိအောင်၊ ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိအောင်နဲ့ ပြိုင်ဆိုင်နိုင်စွမ်းရှိအောင် ကူညီပေးပါတယ်။
အဓိက ခေတ်ပြိုင် ကိရိယာများနှင့် နည်းစနစ်များကတော့-
- အရည်အသွေး စီမံခန့်ခွဲမှု (Quality Management):
- အဓိပ္ပာယ်: ကုန်ပစ္စည်း သို့မဟုတ် ဝန်ဆောင်မှုများရဲ့ အရည်အသွေးကို စဉ်ဆက်မပြတ် မြှင့်တင်ရန် ရည်ရွယ်တဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံ ဖြစ်ပါတယ်။ ဖောက်သည်တွေရဲ့ လိုအပ်ချက်တွေကို ဖြည့်ဆည်းပေးပြီး၊ ချို့ယွင်းချက်တွေကို လျှော့ချဖို့ အာရုံစိုက်ပါတယ်။
- အဓိက အယူအဆများ:
- Total Quality Management (TQM): အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးက အရည်အသွေး မြှင့်တင်ရေးမှာ ပါဝင်ပတ်သက်ရမယ်ဆိုတဲ့ အယူအဆ။
- Six Sigma: ထုတ်ကုန်ချို့ယွင်းချက်တွေကို လျှော့ချဖို့အတွက် စာရင်းအင်းဆိုင်ရာ နည်းလမ်းတွေကို အသုံးပြုတဲ့ စနစ်တကျ ချဉ်းကပ်ပုံ။
- Lean Management: လုပ်ငန်းစဉ်တွေကနေ မလိုအပ်တဲ့ အရာတွေကို ဖယ်ရှားပြီး တန်ဖိုးကို မြှင့်တင်ခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: ဖောက်သည် စိတ်ကျေနပ်မှုကို မြှင့်တင်ခြင်း၊ ကုန်ကျစရိတ် လျှော့ချခြင်း၊ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း တိုးတက်ခြင်း။
- နည်းပညာ-မောင်းနှင်သော လုပ်ငန်းခွင် (Technology-Driven Workplace):
- နည်းပညာရဲ့ လျင်မြန်တဲ့ တိုးတက်မှုက လုပ်ငန်းခွင်ကို လုံးဝ ပြောင်းလဲပစ်လိုက်ပါတယ်။
- အဓိက သက်ရောက်မှုများ:
- အချက်အလက်ကြီးများ (Big Data): အဖွဲ့အစည်းတွေက ကြီးမားတဲ့ အချက်အလက် ပမာဏတွေကို စုဆောင်း၊ ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး ဆုံးဖြတ်ချက်တွေ ချမှတ်ရာမှာ အသုံးပြုခြင်း။
- Artificial Intelligence (AI) နှင့် Machine Learning (ML): လုပ်ငန်းစဉ်တွေကို အလိုအလျောက် လုပ်ဆောင်ခြင်း၊ ခန့်မှန်းခြင်းနဲ့ ဆုံးဖြတ်ချက်ချမှတ်ခြင်းတို့ကို ကူညီပေးခြင်း။
- E-business/E-commerce: အင်တာနက်ကို အသုံးပြုပြီး စီးပွားရေး လုပ်ဆောင်ခြင်း။
- Virtual Teams: ပထဝီဝင်အရ ဝေးကွာတဲ့ ဝန်ထမ်းတွေ အချင်းချင်း နည်းပညာကို အသုံးပြုပြီး ပူးပေါင်းဆောင်ရွက်ခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: လုပ်ငန်းဆောင်တာ ထိရောက်မှုကို မြှင့်တင်ခြင်း၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှု ဖန်တီးခြင်း၊ ကမ္ဘာလုံးဆိုင်ရာ ပြိုင်ဆိုင်မှုမှာ ရပ်တည်နိုင်ခြင်း။
- စွမ်းဆောင်ရည်မြင့်မားသော အဖွဲ့အစည်းများ (High-Performance Organizations):
- အဓိပ္ပာယ်: ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စွမ်းဆောင်ရည်နဲ့ ထိတွေ့ဆက်ဆံမှုကို အမြင့်ဆုံးအထိ မြှင့်တင်နိုင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းတွေ ဖြစ်ပါတယ်။
- အဓိက လက္ခဏာများ:
- ဝန်ထမ်း စွမ်းအားမြှင့်တင်မှု (Employee Empowerment): ဝန်ထမ်းတွေကို ဆုံးဖြတ်ချက်ချခွင့်နဲ့ တာဝန်ယူခွင့် ပေးခြင်း။
- မျှဝေသော ခေါင်းဆောင်မှု (Shared Leadership): ခေါင်းဆောင်မှု တာဝန်ကို တစ်ဦးတည်းက မယူဘဲ အဖွဲ့ဝင်တွေကြား မျှဝေခြင်း။
- အဖွဲ့လိုက် လုပ်ဆောင်ခြင်း (Teamwork): အလုပ်တွေကို အဖွဲ့လိုက် လုပ်ဆောင်ခြင်းကို အားပေးခြင်း။
- စဉ်ဆက်မပြတ် သင်ယူမှု (Continuous Learning): ဝန်ထမ်းတွေနဲ့ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးက အမြဲတမ်း သင်ယူပြီး တိုးတက်နေခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: ဝန်ထမ်း စိတ်ကျေနပ်မှု၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှုနဲ့ အဖွဲ့အစည်း စွမ်းဆောင်ရည်ကို မြှင့်တင်ခြင်း။
- ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိသော အဖွဲ့အစည်းများ (Flexible Organizations):
- ပြောင်းလဲနေတဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ကို လျင်မြန်စွာ တုံ့ပြန်နိုင်ဖို့အတွက် အဖွဲ့အစည်းတွေဟာ ပိုမို ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိဖို့ လိုအပ်လာပါတယ်။
- အဓိက နည်းလမ်းများ:
- Network Structures: ကုမ္ပဏီတွေက သူတို့ရဲ့ အဓိက စွမ်းရည်တွေကိုပဲ အာရုံစိုက်ပြီး၊ ကျန်တဲ့ လုပ်ငန်းတွေကို ပြင်ပကုမ္ပဏီတွေကို လွှဲအပ်ခြင်း (Outsourcing)။
- Virtual Organizations: အမြဲတမ်း ရုံးခန်းမရှိဘဲ အဝေးကနေ လုပ်ဆောင်တဲ့ အဖွဲ့အစည်းများ။
- Agile Management: ပရောဂျက်တွေကို သေးငယ်တဲ့ အဆင့်တွေ ခွဲပြီး လျင်မြန်စွာ လုပ်ဆောင်ကာ၊ ပုံမှန် Feedback ယူပြီး လိုအပ်သလို ပြောင်းလဲခြင်း။
- အရေးကြီးပုံ: ပြောင်းလဲမှုကို လျင်မြန်စွာ တုံ့ပြန်နိုင်ခြင်း၊ ကုန်ကျစရိတ် သက်သာခြင်း၊ ဆန်းသစ်တီထွင်မှု မြှင့်တင်ခြင်း။
အနှစ်ချုပ်
- ဂန္ထဝင် ရှုထောင့် (The Classical Perspective):
- စီမံခန့်ခွဲမှုရဲ့ အစောပိုင်းကာလ ဖြစ်ပြီး အဖွဲ့အစည်းရဲ့ ထိရောက်မှုနဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို အဓိကထားပါတယ်။
- သိပ္ပံနည်းကျ စီမံခန့်ခွဲမှု (Scientific Management – F.W. Taylor) က အလုပ်သမား ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်းကို သိပ္ပံနည်းကျ လေ့လာပြီး “အကောင်းဆုံး နည်းလမ်းတစ်ခုတည်း” ကို ရှာဖွေခဲ့ပါတယ်။
- ဗျူရိုကရေစီ အဖွဲ့အစည်းများ (Bureaucratic Organizations – Max Weber) က စနစ်တကျ၊ ကျိုးကြောင်းဆီလျော်ပြီး ဘက်လိုက်မှု ကင်းတဲ့ ဖွဲ့စည်းပုံကို အဆိုပြုခဲ့ပါတယ်။
- စီမံခန့်ခွဲမှုဆိုင်ရာ မူများ (Administrative Principles – Henri Fayol) ကတော့ အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို စီမံခန့်ခွဲဖို့အတွက် အထွေထွေ မူ ၁၄ ချက်ကို ချမှတ်ခဲ့ပါတယ်။
- လူသားဆိုင်ရာ ရှုထောင့် (The Humanistic Perspective):
- လူသားတွေရဲ့ အခန်းကဏ္ဍ၊ အပြုအမူနဲ့ ဆက်ဆံရေးတွေက အဖွဲ့အစည်း စွမ်းဆောင်ရည်အပေါ် ဘယ်လို သက်ရောက်မှုရှိလဲဆိုတာကို အာရုံစိုက်ပါတယ်။
- လူသား ဆက်ဆံရေး လှုပ်ရှားမှု (Human Relations Movement – Elton Mayo) က Hawthorne Studies ကနေတစ်ဆင့် လူမှုရေးဆိုင်ရာ အချက်အလက်တွေရဲ့ အရေးကြီးပုံကို ဖော်ထုတ်ခဲ့ပါတယ်။
- လူ့အပြုအမူ သိပ္ပံ ချဉ်းကပ်ပုံ (Behavioral Sciences Approach – McGregor’s Theory X/Y, Maslow’s Hierarchy of Needs) က လူ့အပြုအမူကို ပိုမို နက်ရှိုင်းစွာ နားလည်စေခဲ့ပါတယ်။
- လူ့အရင်းအမြစ် ရှုထောင့် (Human Resources Perspective) ကတော့ ဝန်ထမ်းတွေရဲ့ စိတ်ကျေနပ်မှုနဲ့ ထုတ်လုပ်နိုင်စွမ်း နှစ်ခုလုံးကို ဟန်ချက်ညီညီ အလေးပေးခဲ့ပါတယ်။
- စနစ်များ ရှုထောင့် (The Systems Perspective):
- အဖွဲ့အစည်းတစ်ခုလုံးကို အချင်းချင်း ဆက်စပ်နေတဲ့ အစိတ်အပိုင်းတွေနဲ့ ဖွဲ့စည်းထားတဲ့ စနစ်တစ်ခုအဖြစ် မြင်ပါတယ်။
- Inputs, Transformation Process, Outputs, Feedback နဲ့ Environment တို့ ပါဝင်တဲ့ စနစ်တစ်ခုအဖြစ် ရှုမြင်ပြီး၊ အစိတ်အပိုင်းများကြား ဆက်စပ်မှုနဲ့ ပတ်ဝန်းကျင်ရဲ့ သက်ရောက်မှုကို အလေးထားပါတယ်။
- အခြေအနေပေါ် မူတည်သော ရှုထောင့် (The Contingency Perspective):
- “အကောင်းဆုံး စီမံခန့်ခွဲမှု ပုံစံဆိုတာ မရှိဘူး၊ အခြေအနေအပေါ် မူတည်ပြီး ပြောင်းလဲရမယ်” ဆိုတဲ့ အယူအဆကို အလေးပေးပါတယ်။
- မန်နေဂျာတွေဟာ အခြေအနေဆိုင်ရာ ကိန်းရှင်တွေ (ဥပမာ- အဖွဲ့အစည်း အရွယ်အစား၊ နည်းပညာ၊ ပတ်ဝန်းကျင်) ကို ခွဲခြမ်းစိတ်ဖြာပြီး သူတို့ရဲ့ ချဉ်းကပ်ပုံကို လိုက်လျောညီထွေ ပြောင်းလဲရမယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
- ခေတ်ပြိုင် စီမံခန့်ခွဲမှု ကိရိယာများနှင့် နည်းစနစ်များ (Contemporary Management Tools and Techniques):
- ခေတ်သစ်လုပ်ငန်းခွင်ရဲ့ စိန်ခေါ်မှုတွေကို ရင်ဆိုင်ဖို့ ပေါ်ပေါက်လာတဲ့ နည်းလမ်းများ ဖြစ်ပါတယ်။
- အရည်အသွေး စီမံခန့်ခွဲမှု (Quality Management) (TQM, Six Sigma, Lean Management)။
- နည်းပညာ-မောင်းနှင်သော လုပ်ငန်းခွင် (Technology-Driven Workplace) (Big Data, AI, E-business, Virtual Teams)။
- စွမ်းဆောင်ရည်မြင့်မားသော အဖွဲ့အစည်းများ (High-Performance Organizations) (Empowerment, Shared Leadership, Teamwork, Continuous Learning)။
- ပြောင်းလွယ်ပြင်လွယ်ရှိသော အဖွဲ့အစည်းများ (Flexible Organizations) (Network Structures, Virtual Organizations, Agile Management)။
အနှစ်ချုပ်ရရင်တော့ The Evolution of Management Thinking အခန်းဟာ စီမံခန့်ခွဲမှု အတွေးအခေါ်တွေရဲ့ သမိုင်းကြောင်းကို ခြေရာခံပြီး၊ ရိုးရာချဉ်းကပ်မှုတွေကနေ ခေတ်ပြိုင်ချဉ်းကပ်မှုတွေအထိ ဘယ်လို ပြောင်းလဲတိုးတက်လာခဲ့လဲဆိုတာကို ရှင်းပြထားပါတယ်။ ဒီအသိပညာတွေက ခေတ်သစ်မန်နေဂျာတွေအနေနဲ့ ရှုပ်ထွေးတဲ့ လုပ်ငန်းခွင်မှာ ထိရောက်စွာ ဆုံးဖြတ်ချက်ချနိုင်ဖို့အတွက် အခြေခံအုတ်မြစ်ကို ပေးစွမ်းပါတယ်။